Prawo autorskie w modzie: Dzieła sztuki na projektach modowych

„Mona Lisa” na skarpetkach kalifornijskiej manufaktury Sock Drawer, „Ogród rozkoszy ziemskich” Hieronima Boscha na butach i płaszczach kolekcji Undercover na wiosnę 2015 r. czy „Słoneczniki” Van Gogha na sukienkach siostrzanego duetu Rodarte. Najsłynniejsze dzieła sztuki coraz częściej spotkać można na projektach luksusowych domów mody.

Czy światowej sławy projektanci mogą swobodnie wykorzystywać na swoich kreacjach dzieła innych twórców? Co na temat ozdabiania projektów modowych dziełami wielkich artystów ma do powiedzenia prawo autorskie?

Prawo autorskie w modzie

Szukając odpowiedzi na powyższe pytania należy w pierwszej kolejności podkreślić, że wszystkie wymienione wyżej dzieła sztuki („Mona Lisa” Leonarda da Vinci czy „Słoneczniki” Van Gogha) są bezsprzecznie utworami (Czym jest utwór? Wyjaśniamy tutaj), a więc przedmiotami ochrony prawa autorskiego. Czy zatem ich wykorzystanie na sukniach i płaszczach przez projektantów mody nie jest  przypadkiem naruszeniem praw autorskich?

Nie jest, ponieważ wygasły już autorskie prawa majątkowe do wspomnianych wcześniej dzieł sztuki. Autorskie prawa majątkowe nie trwają wiecznie. Ochrona autorskich praw majątkowych jest ograniczona w czasie i trwa od momentu powstania dzieła przez cały okres życia jego autora aż do 70 lat po jego śmierci (zobacz: Jak długo trwa ochrona praw autorskich?). Po wygaśnięciu autorskich praw majątkowych dzieło przechodzi do tzw. domeny publicznej i może być swobodnie wykorzystywane (również w celach komercyjnych).

Kluczowe znaczenie w całej sprawie ma fakt, że autorskie prawa majątkowe nie trwają wiecznie.

Charakterystyczne obrazy niderlandzkiego malarza Hieronima Boscha (zm. 9 sierpnia 1516), Vincenta Van Gogha (zm. 29 lipca 1890), Gustava Klimta (zm. 6 lutego 1918) czy Japończyka Katsushika Hokusai (zm. 10 maja 1849) już od dawna znajdują się w domenie publicznej i  mogą być swobodnie wykorzystywane nie tylko przez projektantów mody ale także przez każdego zainteresowanego.

Prawo autorskie w modzie a niezbywalne prawa twórców

A co z autorskimi prawami osobistymi? W przeciwieństwie do autorskich praw majątkowych, autorskie prawa osobiste są niezbywalne, nieograniczone w czasie i trwają wiecznie. Czy fakt istnienia autorskich praw osobistych nie stanowi przeszkody w swobodnej eksploatacji wymienionych wyżej dzieł sztuki? Skoro autorskie prawa osobiste są nieograniczone w czasie to znaczy, że istnieją one również dzisiaj, dawno po upływie 70 lat od śmierci twórcy dzieła. To prawda. Z jednym małym „ale”. Nieograniczoność czasowa autorskich praw osobistych nie oznacza, że więź twórcy z utworem nie podlega żadnym zmianom. Więź twórcy z utworem osłabia się systematycznie wraz z upływem czasu. Najsilniejsza więź twórcy z utworem jest zaraz po powstaniu dzieła, a potem stopniowo słabnie*. Nigdy jednak całkowicie nie gaśnie, dlatego też projektanci decydujący się na wykorzystanie dzieł sztuki w swoich kolekcjach powinni pamiętać o obowiązku oznaczenia wykorzystanego dzieła (w informacjach o kolekcji powinien być wskazany tytuł wykorzystanego dzieła oraz nazwisko jego twórcy – nawet, jeśli autorskie prawa majątkowe do dzieła dawno już wygasły).

Po wygaśnięciu autorskich praw majątkowych dzieło przechodzi tzw. domeny publicznej i może być swobodnie wykorzystywane (również w celach komercyjnych).

Dzieła sztuki na projektach modowych

Projektanci mogą swobodnie wykorzystywać  w tworzeniu swoich kreacji dzieła innych artystów, jeśli tylko czas ochrony praw autorskich do tych dzieł upłynął i przeszły one do tzw. domeny publicznej pamiętając jednocześnie o respektowaniu autorskich praw osobistych.

***

Fot.: Rodarte, SS 2012 Collection, Undercover SS 2015

* Tak m.in. prof. Ryszard Markiewicz w artykule Wariacje artystyczne na temat „Mony Lisy”