Czy z dokonania wynalazku wypływają prawa? Prawo do uzyskania patentu
Czytelnicy serwisu Lookreatywni.pl zapewne pamiętają, że patenty lub inne prawa własności przemysłowej nie powstają „automatycznie” z chwilą ich stworzenia, ale wymagają zgłoszenia i przebrnięcia przez sformalizowaną procedurę przed Urzędem Patentowym (lub innym urzędem udzielającym ochrony, np. Europejskim Urzędem Patentowym). Sam fakt dokonania wynalazku nie oznacza więc, że jego twórca nabywa prawo chroniące go (np. patent). W takim przypadku powstaje jednak tytuł prawny, potrzebny i niezbędny do tego, aby dokonać zgłoszenia do Urzędu Patentowego. Jest to właśnie prawo do uzyskania patentu.
Prawo do uzyskania patentu – podstawowe informacje
Stworzenie ”technicznych” wytworów niematerialnych przewidzianych w ustawie – prawo własności przemysłowej (a więc wynalazku, podlegającego opatentowaniu, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego, topografii), może skutkować powstaniem pewnych praw.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2017, poz. 776; dalej: „ustawa PWP”):
1. Na warunkach określonych w ustawie twórcy wynalazku, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego oraz topografii układu scalonego przysługuje prawo do:
1) uzyskania patentu, prawa ochronnego albo prawa z rejestracji;
2) wynagrodzenia;
3) wymieniania go jako twórcy w opisach, rejestrach oraz w innych dokumentach i publikacjach.
Jak widać więc, zakres tych praw jest znacznie bardziej ubogi, niż wynikający z prawa autorskiego i faktu stworzenia utworu. Nie będziemy jednak w tym miejscu analizować wszystkich powyższych uprawnień powstających na rzecz twórcy (tzn. wynagrodzenia oraz prawa do autorstwa). Skupimy się jedynie na prawie do uzyskania patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji. W dalszej części mowa będzie o prawie do uzyskania patentu na wynalazek. Zasadniczo jednak wyjaśnienia te należy traktować jako odnoszące się także do prawa do uzyskania prawa ochronnego na wzór użytkowy, prawa z rejestracji wzoru przemysłowego lub topografii układu scalonego.
Twórca rozwiązania
Zasadą jest to, że prawo do uzyskania patentu przysługuje twórcy (lub współtwórcom) wynalazku, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego lub topografii. Zgodnie z art. 11 ust. 1 i 2 ustawy PWP:
1. Prawo do uzyskania patentu na wynalazek albo prawa ochronnego na wzór użytkowy, jak również prawa z rejestracji wzoru przemysłowego przysługuje, z zastrzeżeniem ust. 2, 3 i 5, twórcy.
2. Współtwórcom wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego uprawnienie do uzyskania patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji przysługuje wspólnie.
Z chwilą stworzenia, dokonania określonego rozwiązania (np. wynalazku, wzoru przemysłowego), powstaje na rzecz twórcy, prawo do tego, aby zgłosić rozwiązanie do Urzędu Patentowego w celu uzyskania jego ochrony jako wynalazku (patent), wzoru użytkowego (prawo ochronne), wzoru przemysłowego lub topografii (prawa z rejestracji).
Jeżeli kilka osób dokonało wspólnie wynalazku, stają się one współtwórcami. Oznacza to, że wspólnie dysponują one prawem do uzyskania patentu, a więc każdemu z nich przysługuje określony w nim udział (wspólność w częściach ułamkowych). Domniemuje się, że wielkości udziałów są równe (np. w przypadku dwóch współtwórców, każdy dysponuje 50% udziałów w prawie). Taka równa wielkość udziałów może jednak nie odpowiadać rzeczywistemu zakresowi wkładu twórczego do danego wynalazku. Współtwórcy mogą w takim przypadku określić ich wielkość. W razie jednak braku porozumienia pomiędzy nimi, udziały mogą być ustalone przez sąd.
Wielkość udziałów, a także inne szczegółowe zasady wspólnego korzystania z rozwiązania (zarówno przed zgłoszeniem w celu uzyskania patentu, jak i z już opatentowanego wynalazku), mogą być uregulowane w umowie pomiędzy współtwórcami. Umowa taka może w wielu przypadkach ułatwić relacje pomiędzy współtwórcami i zapobiec nieporozumieniom.
Wynalazek pracowniczy lub na zamówienie
W praktycznych realiach rynkowych, prace projektowe, badawcze i rozwojowe prowadzone i finansowane są przez firmy, czy instytucje, w ramach zespołów pracujących nad określonymi projektami. Często też wykonywane są na zlecenie i we współpracy z zewnętrznymi podmiotami. W takich sytuacjach, twórca działa jako pracownik lub wykonawca na rzecz zatrudniającej go lub zlecającej firmy lub instytucji. Takie sytuacje są także dostrzeżone przez ustawodawcę. Zgodnie z art. 11 ust. 3 ustawy PWP:
3. W razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego w wyniku wykonywania przez twórcę obowiązków ze stosunku pracy albo z realizacji innej umowy, prawo, o którym mowa w ust. 1, przysługuje pracodawcy lub zamawiającemu, chyba że strony ustaliły inaczej.
Oznacza to istotną modyfikację reguły ogólnej, czyli że prawo do uzyskania patentu przysługuje twórcy. Regulacja ta jest szersza i bardziej „automatyczna” niż podobne uregulowanie tzw. utworów pracowniczych w prawie autorskim. Nie jest ograniczona jedynie do zatrudnienia twórcy w ramach stosunku pracy (umowa o pracę). Rozciąga się także na inne umowy (np. umowa o dzieło, umowa o świadczenie usług), jeżeli oczywiście wynalazek został dokonany w wyniku realizacji przez twórcę obowiązków z takiej umowy. Nie jest wymagane, aby umowa przewidywała wprost dokonywanie wynalazków i przenoszenie do nich praw na pracodawcę lub zamawiającego. Wystarczy, że efektem realizacji obowiązków służbowych lub umownych będzie powstanie wynalazku. Przykładowo może być to umowa o dzieło z pracownikiem naukowym o przeprowadzenie określonych prac badawczych, umowa o pracę, z której wynika zatrudnienie i realizacja obowiązków jako grafik, który przygotowuje określone wzornictwo produktów.
Na marginesie trzeba zaznaczyć, że w związku z wykorzystywaniem przez pracodawcę lub zamawiającego wynalazku pracowniczego lub na zamówienie, powstaje na rzecz twórcy prawo do wynagrodzenia. W praktyce więc, także na tym gruncie mogą powstać nieporozumienia lub spory pomiędzy twórcą a jego pracodawcą lub zamawiającym – i to pomimo przejścia uprawnień do uzyskania patentu.
Wskazać więc warto, że niezależnie od regulacji ustawowej, precyzyjne uregulowanie kwestii własności intelektualnej w umowie z pracownikiem lub innymi osobami wykonującymi określone prace, jest jak najbardziej zasadne. Może to zapobiec ewentualnym, późniejszym sporom na tym tle. Pozwala także na kompleksowe i pełne uregulowanie statusu prawnego różnych dóbr niematerialnych powstających w ramach umów, które podlegać mogą różnym regulacjom prawnym, przewidującym różne zasady ich przeniesienia (np. utwory, wynalazki, wzornictwo przemysłowe).
Pomoc przedsiębiorcy
Powyższe zasady doznają pewnej modyfikacji w sytuacji, w której twórca, pomimo że nie wykonuje pracy w ramach obowiązków umownych (jako pracownik lub na zamówienie), to jednak inny podmiot – przedsiębiorca – udziela twórcy pomocy w dokonaniu wynalazku. Kwestia ta została uregulowana w art. 11 ust. 5 ustawy PWP, zgodnie z którym:
5. W razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego przez twórcę przy pomocy przedsiębiorcy, przedsiębiorca ten może korzystać z tego wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego we własnym zakresie. W umowie o udzielenie pomocy strony mogą ustalić, że przedsiębiorcy przysługuje w całości lub części prawo, o którym mowa w ust. 1.
W sytuacji takiej, prawo do uzyskania patentu pozostaje przy twórcy, niemniej na rzecz przedsiębiorcy powstaje uprawnienie (licencja) do korzystania z danego rozwiązania. Pomoc ta może mieć różny charakter, np. wsparcia finansowego, udostępnienia zaplecza badawczego, czy też pomocy organizacyjnej. Co istotne jednak, przedsiębiorcy takiemu nie przysługuje uprawnienie do zgłoszenia na swoją rzecz wynalazku, prawo to przysługuje w takim przypadku twórcy.
Kto może zgłosić wynalazek do Urzędu Patentowego?
Aby zgłosić wynalazek do Urzędu Patentowego w celu uzyskania patentu, zgłaszający musi posiadać prawo do uzyskania patentu. Od strony formalnej, samo już podanie z wnioskiem o udzielenie patentu wymaga zadeklarowania, na jakiej podstawie zgłaszającemu przysługuje prawo do uzyskania patentu.
Zgłaszającym może być sam wynalazca (twórca rozwiązania). Jeżeli twórców jest kilku, mogą oni wspólnie dokonać zgłoszenia, działając jako współtwórcy, którym wspólnie przysługuje prawo do uzyskania patentu.
Jeżeli zgłaszającym nie jest twórca, a zatrudniająca go lub zlecająca mu prace firma lub instytucja, jej prawa do dokonania zgłoszenia mogą wynikać z zawartej z twórcą umowy. Pamiętać trzeba, że w takiej sytuacji, stosowna umowa powinna zostać zawarta z każdym współtwórcą. W innym przypadku, współtwórca, któremu przysługuje prawo do uzyskania patentu, domagać będzie się mógł udzielenia również na jego rzecz patentu. Oczywiście w zakresie wynikającym z udziału we wspólnym prawie do uzyskania patentu.
Trzeba także wskazać, że istnieje możliwość nabycia prawa do uzyskania patentu. Prawo to bowiem jest zbywalne i może być przedmiotem obrotu rynkowego. Jest to niezbędne, w przypadku, gdy określone rozwiązanie, wynalazek chciałby zgłosić inny podmiot niż twórca lub firma (instytucja) go zatrudniająca. Często także niezależny twórca, firma czy instytucja, która opracowała określone rozwiązanie, szczególnie takie, które wymaga dalszych inwestycji i rozwoju, może być zainteresowany jego skomercjalizowaniem, właśnie np. poprzez zbycie.
Prawo do uzyskania patentu – podsumowanie
Prawo do uzyskania patentu (prawa ochronnego na wzór użytkowy, prawa z rejestracji wzoru przemysłowego lub topografii układu scalonego) powstaje na rzecz twórcy określonego rozwiązania (wynalazku, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego, topografii układu scalonego) z chwilą jego stworzenia, dokonania. W przypadku kilku twórców, prawo to przysługuje im wspólnie.
W przypadku zatrudnienia twórcy na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej, rozwiązania zrealizowane przez niego w ramach obowiązków z takiej umowy (np. obowiązków pracowniczych), przysługują pracodawcy lub zamawiającemu.
Dysponowanie prawem do uzyskania patentu jest niezbędne do tego, aby zgłosić rozwiązanie do Urzędu Patentowego w celu uzyskania jego ochrony.
***
Mamy nadzieję, że spodobał się Wam nasz artykuł. Jeżeli udało się znaleźć w nim wartościowe informacje dla Was, udostępnijcie go i podzielcie się wiedzą z innymi! 🙂
***
Photo by Eddie Kopp on Unsplash
