Komercjalizacja wiedzy: Spółka non profit

Biznes

Mariusz Kusion

Opublikowano 21 lutego 2017

Czym jest spółka non profit? Ogólnie rzecz ujmując, jest to taki podmiot, który funkcjonuje na styku świata nauki, biznesu i… organizacji pozarządowych. Takie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne przeznaczają cały dochód na działalność o charakterze społecznym, np. naukowym, badawczym czy edukacyjnym. Zastanawiasz się nad komercjalizacją wiedzy? Szukasz alternatywy dla fundacji czy „klasycznej” firmy? Warto też rozważyć założenie właśnie spółki non profit. Wybierając tą bardzo mało znaną formę prawną, można zyskać liczne uprawnienia takie, jakie ma stowarzyszenie i fundacja, w tym m.in. dofinansowanie ze źródeł niedostępnych komercyjnym spółkom.

Spółka non profit – podstawa prawna

Szacuje się, że w Polsce jest aktywnych kilkadziesiąt spółek non profit, choć nie ma jednolicie przyjętej definicji tego podmiotu, a sama konstrukcja prawna została ukształtowana przez praktykę. Mowa o spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółce akcyjnej, powołanej w celach społecznych, innych, niż zarobkowe*. Można spotkać się z poglądem, że spółką non profit jest każda spółka kapitałowa lub osobowa, która na uboczu działalności czysto gospodarczej prowadzi akcje społeczne, np. w ramach strategii CSR (Corporate Social Responsibility). Czy tak w istocie jest?

Po kolei. Zacznijmy od ustawy z dnia 15 września 2001 r. – Kodeks spółek handlowych. Na podstawie art. 151 § 1 k.s.h. spółka z o.o. może być utworzona w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Niemniej, art. 301 § 1 k.s.h. nie wyklucza, że także spółkę akcyjną można zawiązać dla celów innych, niż komercyjne. W prowadzeniu spółki z o.o. jest wymagany niższy kapitał zakładowy i pojawia się mniej formalności, niż w spółce akcyjnej, toteż w praktyce rzadko występują przedsiębiorstwa społeczne w postaci spółki akcyjnej.

Przeważa stanowisko, zgodnie z którym źródeł idei spółki non profit nie należy szukać w k.s.h., lecz… w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W myśl art. 3 ust. 3 pkt 4 tej ustawy, działalność pożytku publicznego mogą prowadzić również takie spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, które – i tu pojawia się clue spółki non profit:

nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników.

Jak się przyjmuje, takie postanowienie powinno zostać wpisane w umowie spółki non profit obok określenia jej społecznego celu. Nie wydaje się jednak konieczne, aby spółka non profit podejmowała wspomnianą w ustawie „działalność pożytku publicznego”. Zgodnie z ww. ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie jest to działalność społecznie użyteczna, prowadzona w sferze zadań publicznych, których pokaźny katalog zawarto w tej samej ustawie. Jedną z takich „sfer” wskazanych w podanym akcie prawnym jest „nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, oświata i wychowanie”. Skoro tak, spółka non profit powołana dla prowadzenia badań naukowych może zyskać rozliczne uprawnienia, które de facto upodabniają taką spółkę do stowarzyszenia czy fundacji. To jeden z powodów, dlaczego spółka non profit może być interesującą forma do rozwijania np. pracy naukowej i komercjalizacji wiedzy, mimo że udziałowcy, akcjonariusze oraz pracownicy takiej spółki nie mogą czerpać benefitów finansowych z jej działalności.

Naukowa spółka non profit – zalety i dodatkowe źródła finansowania

Podstawowym atutem spółki non profit jest obszerna regulacja prawna, m.in. w k.s.h., która zdążyła obrosnąć bogatym orzecznictwem i dorobkiem doktryny. Kodeksowe przepisy łatwo stosuje się do spółek non profit, albowiem minimalna wysokość kapitału zakładowego, organy spółki, zasady reprezentacji i wnoszenia wkładów są takie same, jak w spółkach nastawionych na zysk.

Następną zaletą jest co do zasady wysoka wiarygodność dla innych firm czy banków. Podmiotom, które mają zbliżone do siebie mechanizmy działania łatwiej wchodzić w relacje biznesowe. Tymczasem w sektorze prywatnym i publicznym raczej nie są powszechnie znane reguły działania organizacji pozarządowych. Np. już samo pojęcie „NGO” (non governmental organisation), „OPP” czy „trzeci sektor” mogą być dla wielu osób dość zagadkowe, nie mówiąc o rozróżnieniu prowadzonych przez takie organizacje działalności gospodarczej i statutowej – odpłatnej oraz nieodpłatnej.

Jakkolwiek zaskakująco to brzmi, spółka non profit jest również uprawniona do prowadzenia zbiórki publicznej**. Tak, chodzi o zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze przy użyciu puszek, skarbon, koszy. Zgromadzone w ten sposób dary muszą być przeznaczone na określony wcześniej cel, który mieści się we wspomnianej „sferze zadań publicznych”.

Kolejną ważną zaletą spółek non profit jest to, że mogą one podjąć „działalność pożytku publicznego” i, co więcej, stać się rzeczonym „OPP”, a więc uzyskać status organizacji pożytku publicznego. Co oznaczają te dwie cechy? Krótko mówiąc, dostęp do źródeł finansowania, które są poza zasięgiem pozostałych spółek.

Spółce non profit, która prowadzi „działalność pożytku publicznego” mogą być bowiem przyznane środki publiczne, np. z dotacji, na zrealizowanie zadania publicznego zleconego przez organy administracji. Np. stworzenie rozwiązań określonych problemów społeczności lokalnej w oparciu o rezultaty przeprowadzonych badań naukowych. Inną ze sfer działalności pożytku publicznego jest wspomaganie rozwoju gospodarczego, w tym rozwoju przedsiębiorczości (art. 4 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r.). A zatem zorganizowanie np. cyklu szkoleń podwyższających poziom wiedzy ekonomicznej i umiejętności prowadzenia własnego biznesu również mogłyby być zlecone (i sfinansowane) naukowcom ze spółki non profit.

Z kolei status organizacji pożytku publicznego (OPP) wiąże się z wymogiem dochowania szeregu obowiązków, choć jednocześnie otwiera spółce wiele nowych możliwości. Jakich? Już wyjaśniam.

Spółka non profit finansowana z 1% z podatku?

Tak, to dopuszczalne. Najważniejszym i bodaj najbardziej znanym uprawnieniem OPP jest możliwość otrzymywania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych. Ponadto spółce non profit ze statusem OPP przysługuje zwolnienie – w zakresie prowadzonej działalności pożytku publicznego – z podatku dochodowego od osób prawnych, podatku od nieruchomości, podatku od czynności cywilnoprawnych, opłaty skarbowej i opłat sądowych. Każda OPP ma również prawo do użytkowania na preferencyjnych warunkach nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Dla spółek non profit ze statusem OPP, którym zależy na popularyzowaniu wyników badań naukowych, może być przydatne przysługujące im prawo do nieodpłatnego czasu antenowego w publicznym radiu i telewizji.

W precyzującym ustawę rozporządzeniu KRRIT*** wymieniono trzy rodzaje audycji. Pierwszym są audycje informacyjne, publicystyczne i dokumentalne na temat OPP, przygotowywane przez publiczne media. Drugi typ to audycje informujące o zasadach przekazywania 1% podatku. Trzeci rodzaj to audycje, które promują kampanie społeczne. W tym wypadku materiał przygotowują same organizacje.

Niemniej, należy pamiętać, że w zamian za hojne przywileje, OPP jest obowiązana przestrzegać bardziej rygorystycznych zasad, niż pozostałe podmioty z trzeciego sektora. Między innymi działalność gospodarcza w OPP (choć z przeznaczeniem zysku na cele społeczne) może być prowadzona wyłącznie jako dodatkowa w stosunku do działalności pożytku publicznego – odpłatnej i nieodpłatnej. Nie wchodząc w szczegóły, może to okazać się dalekim ograniczeniem, tym bardziej dla spółki kapitałowej non profit, która z istoty swej działa w warunkach rynkowych. Zresztą, można wymienić również inne słabe strony spółki non profit…

Spółka non profit – wady

Prowadzenie „działalności pożytku publicznego” w ramach spółki non profit oznacza konieczność poruszania się w przepisach prawa i realiach nie tylko biznesu, ale jednocześnie „świata NGO”. Utrudnieniem na samym wstępie może być wymagany przez k.s.h. minimalny kapitał zakładowy 5.000 zł. Wspólnicy (udziałowcy) spółki ponoszą odpowiedzialność i uczestniczą w pokrywaniu strat do wysokości wniesionych udziałów. Zysk spółek non profit jest obłożony podatkiem dochodowym dla osób prawnych. Zwolnienie z tego podatku jest możliwe tylko, gdy spółka ma status OPP lub kiedy jedynym wspólnikiem spółki jest stowarzyszenie, którego cele statutowe są tożsame z tymi, jakie uprawniają do zwolnienia z CIT.

Poza tym w kontaktach z sektorem prywatnym czy akcjach społecznych i promocji danej spółki może pojawić się co najmniej zaskoczenie i nieufność. Spółka non profit nie jest powszechnie spotykana w obrocie, ani jednoznacznie kojarzona z prowadzeniem działalności społecznej tak, jak stowarzyszenia i fundacje.

Naukowa spółka non profit a prawo o szkolnictwie wyższym

Z uwagi na profil swojej działalności wydaje się, że naukowe spółki non profit jak najbardziej wchodzą w zakres pojęcia „otoczenie społeczno-gospodarcze uczelni”. Dlaczego jest to ważne? Ponieważ mogą być wartościowym partnerem dla uczelni, a sam termin można spotkać po wielokroć w ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym. I to w rozmaitych kontekstach. Począwszy od art. 4 ust. 4 p.s.w., zgodnie z którym uczelnie współpracują z otoczeniem społeczno-gospodarczym, w szczególności w zakresie prowadzenia badań naukowych i prac rozwojowych na rzecz podmiotów gospodarczych, a także przez udział przedstawicieli pracodawców (którym może być naukowa spółka non profit) w opracowywaniu programów kształcenia i w procesie dydaktycznym. Chodzi w szczególności o studia o profilu praktycznym oraz planowany przez MNISW program „Doktorat wdrożeniowy”, czy szerzej – studia trzeciego stopnia z udziałem właśnie podmiotów z otoczenia społeczno-gospodarczego uczelni.

Warto też zauważyć, że w skład konwentu uczelni publicznej, który jest ciałem fakultatywnym, obowiązkowo wchodzą przedstawiciele uczelni oraz… otoczenia społeczno-gospodarczego uczelni i samorządu terytorialnego. Kompetencje konwentu uczelni publicznej określa jej statut.

Naukowa spółka non profit – podsumowanie

Podsumowując, spółka non profit jest jedną z dogodnych form dla działalności społecznej, w tym naukowej oraz komercjalizacji wiedzy. Zwłaszcza ze względu na jej prostotę i elastyczność organów spółki. Do najważniejszych zalet spółki non profit należy:

relatywnie dobre uregulowanie prawne, m.in. w k.s.h., które zdążyło obrosnąć już bogatym orzecznictwem i dorobkiem doktryny;
możliwość prowadzenia zbiórki publicznej na podstawie ustawy z dnia 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych;
możliwość różnicowania źródeł przychodów poprzez pozyskiwanie środków publicznych czy wpływów z 1% podatku, nie mówiąc o innych przywilejach organizacji pożytku publicznego (OPP);
wysoka wiarygodność naukowej spółki non profit zarówno dla biznesu (zwłaszcza w ramach realizacji CSR), jak i dla uczelni.

Pierwsza w Polsce nieformalna baza spółek non profit, która dostępna jest na stronie https://tise.pl/powstala-baza-spolek-non-profit/.

***

*A. Kidyba rozróżnia spółki z o.o. powstałe w celach zarobkowych, w celach gospodarczych niemających charakteru zarobkowego (not for profit) oraz w celu niegospodarczym (non profit), np. naukowym, (Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tom I. Komentarz do art. 1-300 k.s.h., 2011).

**Art. 3 pkt 2 Ustawy z dnia 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych, Dz. U. z 2014 r. poz. 498 ze zm.

***Rozporządzenie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z dnia 29 kwietnia 2011 r. w sprawie trybu postępowania związanego z nieodpłatnym informowaniem w programach jednostek publicznej radiofonii i telewizji o prowadzonej przez organizacje pożytku publicznego nieodpłatnej działalności pożytku publicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 109, poz. 638 ze zm.).

grafika: unsplash.com