Jednolity System Antyplagiatowy – co powinien o nim wiedzieć każdy student?

Piszesz pracę dyplomową? Musisz wiedzieć, że Twoja praca z pewnością będzie zweryfikowana pod względem plagiatu. Dotąd uczelnie stosowały w tym celu różne programy antyplagiatowe. Zasady sprawdzania prac dyplomowych pod kątem plagiatu zmieniły się wraz z początkiem roku akademickiego 2018/2019. Teraz wszystkie pisemne prace dyplomowe, jeszcze przed obroną, muszą zostać sprawdzone przez Jednolity System Antyplagiatowy (JSA).

Dlaczego zdecydowano się na takie rozwiązanie? Jakie konsekwencje grożą naukowcom i absolwentom z powodu wykrycia w ich pracach plagiatu? I w jaki sposób działa Jednolity System Antyplagiatowy?  O tym wszystkim w dzisiejszym artykule.

Jednolity System Antyplagiatowy

Jednolity System Antyplagiatowy to „system wykorzystywany do sprawdzenia prac dyplomowych pod kątem plagiatu, który jest przeznaczony do wsparcia działań weryfikacyjnych promotora (opiekuna) pracy. Jednolity System Antyplagiatowy jest udostępniany nieodpłatnie wszystkim uczelniom w kraju” (źródło: www.jsa.opi.org.pl). JSA powstał w Ośrodku Przetwarzania Informacji – Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie, a za działanie systemu odpowiada minister właściwy ds. szkolnictwa wyższego.

Nawiasem mówiąc, w całej Ustawie 2.0 słowo “plagiat” pojawia się mimochodem tylko jako składnik nazwy “Jednolity System Antyplagiatowy”. Plagiat nadal nie doczekał się więc oficjalnej definicji prawnej. Przypomnę jedynie, że plagiat to złodziejstwo intelektualne, przywłaszczenie sobie efektów cudzej pracy, o czym więcej przeczytacie w artykule Magdaleny Miernik pt.: Co (nie) jest plagiatem?

Co obejmuje Jednolity System Antyplagiatowy?

Dotychczas uczelnie używały różnych systemów antyplagiatowych, takich jak na przykład Plagiat.pl, Genuino, OSA lub własnych produktów. Wszystkie one bazowały na ograniczonych zbiorach danych. Zazwyczaj były to zbiory prac tylko z danej uczelni albo ze wszystkich uczelni objętych zakresem konkretnego systemu lub porozumienia uczelni o wzajemnym udostępnieniu baz. A zatem było możliwe, że ta sama praca np. magisterska mogła zostać obroniona na kilku różnych uczelniach w kraju.

Jednolity System Antyplagiatowy „jako jedyny na rynku system antyplagiatowy ma pełen dostęp do stale aktualizowanej bazy pisemnych prac dyplomowych jaką jest ORPPD (Ogólnopolskie Repozytorium Pisemnych Prac Dyplomowych), a dane wprowadzane wraz z badaną pracą są wspierane przez system POL-on. System korzysta również z pełnej bazy polskiego Internetu NEKST, nie zaś poprzez wyszukiwarkę”.

Jakie inne zalety posiada Jednolity System Antyplagiatowy?

W Jednolitym Systemie Antyplagiatowym prace mogą być sprawdzane w odniesieniu do danych z bazy aktów prawnych, elementów anglojęzycznego Internetu (Wikipedia) czy wewnętrznej bazy uczelni udostępnionej do badań JSA.

Każda badana praca jest więc porównywana w JSA z setkami milionów dokumentów, które znajdują się we wszystkich ww. bazach. Brakuje w nim m.in. prac podyplomowych i habilitacyjnych.

Co konkretnie jest weryfikowane w systemie? Prace licencjackie, inżynierskie, magisterskie oraz – od 30 kwietnia 2019 r. – dysertacje doktorskie. Obecnie trwają prace nad osobną bazą rozpraw doktorskich, która umożliwi poszerzenie zakresu badań JSA.

Jednolity System Antyplagiatowy? Tak, ale tylko pisemne prace dyplomowe

Jednolity System Antyplagiatowy sprawdza jedynie prace dyplomowe o charakterze pisemnym. W myśl nowych przepisów pracą dyplomową może stanowić samodzielne opracowanie zagadnienia naukowego, artystycznego lub praktycznego, ale również dokonanie techniczne lub artystyczne, prezentujące ogólną wiedzę i umiejętności studenta związane ze studiami na danym kierunku, poziomie i profilu oraz umiejętności samodzielnego analizowania i wnioskowania.

Natomiast przedmiotem rozprawy doktorskiej jest oryginalne rozwiązanie problemu naukowego, oryginalne rozwiązanie w zakresie zastosowania wyników własnych badań naukowych w sferze gospodarczej lub społecznej albo oryginalne dokonanie artystyczne.

Rozprawę doktorską może stanowić praca pisemna, w tym monografia naukowa, zbiór opublikowanych i powiązanych tematycznie artykułów naukowych, praca projektowa, konstrukcyjna, technologiczna, wdrożeniowa lub artystyczna, a także samodzielna i wyodrębniona część pracy zbiorowej.

Badaniem w JSA mogą zostać również objęte pisemne prace powstałe w ramach programu “Doktorat wdrożeniowy”, o którym więcej pisałem w artykule Doktorat wdrożeniowy. Nowa droga kariery naukowej i biznesowej?  O ile oczywiście program ten będzie kontynuowany w ramach szkół doktorskich powołanych na podstawie Ustawy 2.0.*

Jak działa Jednolity System Antyplagiatowy?

System zaczyna badanie pracy od wyekstrahowania samego tekstu, to znaczy pozbawionego formatowania i grafik. Warto wiedzieć, że statystyki znaków mogą się nieznacznie różnić w zależności od formatu przesłanej pracy (pdf/doc), gdyż system pobiera tekst z grafik w przypadku plików z rozszerzenie doc.

Kolejnym etapem badania jest wyszukanie fragmentów prac podobnych do treści pracy badanej w indeksach baz porównawczych. Dla każdej pary dokumentów dokonywane jest dokładne porównanie treści w celu znalezienia pasaży.

Dostęp do pracy dyplomowej i efektów jej badania ma promotor pracy. To od jego decyzji zależy  czy praca nie zostanie dopuszczona do obrony jako plagiat. JSA jedynie wspiera promotora w tej kwestii, nie wyręcza.

Jednolity System Plagiatowy wykrywa:

• klony prac dyplomowych,
• zapożyczenia fragmentów w źródłach referencyjnych,
• fragmenty podobne semantycznie do tekstów w źródłach referencyjnych (niezależnie od szyku słów we frazie),
• zmiany stylu pisania pracy,
• znaki pochodzące z alfabetu innego niż język badany, ukryte znaki specjalne, mikrospacje i inne prawdopodobne manipulacje czcionką w celach ukrycia zapożyczeń.

Kilka z podanych podpunktów przywodzi na myśl tzw. plagiat ukryty, a więc taki, w którym autor posługuje się m.in. parafrazą. Czy system potrafi wykryć także parafrazy?

Współtwórca JSA, p. Marek Kozłowski z Ośrodka Przetwarzania Informacji, przekonuje w wywiadzie dla portalu szcztucznainteligencja.org.pl, że tak, aczkolwiek nie jest to możliwe w 100%. Zdaniem p. Kozłowskiego JSA jest niewrażliwy na zmiany szyku zdania, kolejności wyrazów, wielkości liter czy interpunkcji. Program oczyszcza sobie analizowany tekst, buduje z niego jednoznaczne zbiory słów, pojedynczych tokenów, i na nich pracuje. Ponadto system korzysta ze słownika synonimów, choć tylko na pewnym poziomie szczegółowości.

Twórcy JSA wprowadzili możliwość indywidualnego dobrania przez administratora systemu w danej instytucji czułości algorytmu identyfikującego podobieństwa. To oznacza, że można z góry określić, czy JSA ma uwzględniać parafrazy czy jedynie fragmenty “kopiuj-wklej”. Jak twierdzi p. Marek Kozłowski:

suwak podobieństwa to miara, która może działać w skali od 0 do 100 procent. Ustawianie jego czułości na 0 procent nie miałoby jednak sensu, bo za plagiat uznawałby każdy tekst, porównując go z dowolnym innym tekstem.

Zostawmy jednak szczegóły techniczne. Zajmijmy się szczegółami natury prawnej. Do ilu lat wstecz sięga badanie JSA oraz z jakimi następstwami powinni liczyć się plagiatorzy?

Czy Jednolity System Antyplagiatowy działa wstecz?

Nie. Uczelnie są zobowiązane zacząć badać prace dyplomowe za pomocą JSA począwszy od tych, które mają zostać obronione w roku akademickim 2018/2019. Zgodnie z dosłownym brzmieniem przepisu dotyczy to więc także prac, jakie powstały/zostały złożone w poprzednich latach, a nie zostały jeszcze obronione z różnych przyczyn lub ich autorzy w międzyczasie byli np. na urlopach dziekańskich.

Przepisy nie nakazują “prześwietlania” prac w Jednolitym Systemie Antyplagiatowym, które obroniono przed 1.10.2018 r.

Sprawa plagiatu i tak może wyjść na jaw przy okazji porównywania prac “nowych” z pracami z lat ubiegłych o tej samej lub zbliżonej tematyce. Pomińmy skutki karne i cywilnoprawne, o których już pisaliśmy m.in. w artykule Odpowiedzialność karna za plagiat. Co warto wiedzieć? Te następstwa ulegają zresztą przedawnieniu w przeciwieństwie do konsekwencji dyscyplinarnych i administracyjnych opisanych w Ustawie 2.0. A zatem niezależnie od czasu, jaki upłynął od zdarzenia:

• w przypadku nauczycieli akademickich – m.in. przywłaszczenie sobie autorstwa albo wprowadzenie w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania jest podstawą do obowiązkowego wszczęcia postępowania wyjaśniającego przez rzecznika dyscyplinarnego (art. 287 i następne);
• w przypadku absolwentów uczelni – gdy w pracy dyplomowej stanowiącej podstawę nadania tytułu zawodowego osoba ubiegająca się o ten tytuł przypisała sobie autorstwo istotnego fragmentu lub innych elementów cudzego utworu lub ustalenia naukowego, rektor, w drodze decyzji administracyjnej, stwierdza nieważność dyplomu (art. 77 ust. 5).

Warto wiedzieć, że ryzyko sprawdzenia prac wstecz istnieje, ostatecznie jednak to od uczelni zależy, czy zdecyduje się ona skorzystać z JSA lub innego systemu, aby zbadać prace dyplomowe z ubiegłych lat, czy nie.

Jednolity System Antyplagiatowy – podsumowanie

• JSA jest dostępny nieodpłatnie dla wszystkich uczelni w Polsce, zarówno publicznych, jak i niepublicznych. Program ma na celu zagwarantować wspólne i jednolite standardy badania prac dyplomowych pod kątem wykrywania plagiatu.
• System uruchomiono dokładnie 1 stycznia 2019 r. i od tego momentu (a właściwie od roku akademickiego 2018/2019) uczelnie mają obowiązek sprawdzić z użyciem JSA pisemne prace licencjackie, inżynierskie, magisterskie i doktorskie przed dopuszczeniem ich do obrony. Obowiązek ten nie obejmuje prac obronionych w przeszłości.
• Prace, które zawierają informacje niejawne, nie podlegają badaniu w JSA, ale prace, w których znajdują się tajemnice przedsiębiorstwa – już tak. Niemniej, ich treść będzie przechowywana w bazie tylko z raportem antyplagiatowym, a dostęp do niej mają mieć tylko uprawnieni promotorzy. To ważna informacja dla dyplomantów, którzy przygotowują pracę na zlecenie biznesu
• Przepisy Ustawy 2.0, ani oficjalna strona www.jsa.opi.org.pl, nie dają odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób traktować wykryte w JSA przejawy autoplagiatu (zobacz: Autoplagiat naukowy – czum jest i jak go uniknąć?). Co prawda, autoplagiatu nie łączy nic z plagiatem, oprócz zbliżonej nazwy, ale jest to zjawisko uważane niekiedy za nieetyczne, a w niektórych przypadkach za nielegalne.
• System nie eliminuje zjawiska pisania prac dyplomowych przez ghostwriterów, ale temu tematowi przyjrzę się w przyszłości 🙂

***

Mamy nadzieję, że spodobał się Wam nasz artykuł. Jeżeli udało się znaleźć w nim wartościowe informacje dla Was, udostępnijcie go i podzielcie się wiedzą z innymi!

*Jak poinformowało MNISW, Ustawa 2.0 co prawda nie przewiduje wprost programu o nazwie „doktorat wdrożeniowy” (podobnie jak innych programów, ale przepisy dotyczące ogłaszania programów są bardziej elastyczne niż dotychczasowe). Doktoranci, którzy rozpoczną studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020, kontynuują naukę na dotychczasowych zasadach.

Fot.: Georgie Cobbs on Unsplash