Prawa autorskie naukowca w dodatkowej pracy poza uczelnią

Mariusz-Kusion_avatar_1473622359
Opublikowano

Pracownicy naukowi uczelni, Polskiej Akademii Nauk i doktoranci mogą podejmować aktywność gospodarczą poza alma mater. Obowiązują jednak pewne ograniczenia. W niektórych (nie wszystkich) przypadkach będzie wymagana zgoda przełożonych. Jeżeli naukowiec już podejmuje dodatkowe zatrudnienie lub zakłada własną firmę, zazwyczaj wykorzystuje w tym zakresie wiedzę uzyskaną dzięki pracy naukowej. Jest to jedna z form komercjalizacji wiedzy. Z dzisiejszego artykułu dowiecie się nie tylko o tym, jak zadbać o prawa autorskie naukowca, ale również, na czym polega praca zdalna w czasie epidemii.

Praca zdalna naukowca w czasie pandemii

Zacznijmy od najbardziej palącej kwestii – pracy zdalnej. Od 8 marca br. obowiązuje uchwalona w ekspresowym tempie Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2020 poz. 374). Wprowadza wiele rozwiązań mających ułatwić walkę z zagrożeniem koronawirusem. Jednym z takich rozwiązań jest praca zdalna:

w celu przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę, poza miejscem jej stałego wykonywania (praca zdalna) – art. 3

Tym sposobem pierwszy raz w polskim prawie wprost dopuszczono możliwość wykonywania obowiązków przez pracownika w trybie zdalnym, np z domu. Jest to jednak rozwiązanie tymczasowe i “awaryjne”, ponieważ obowiązuje tylko przez 180 dni od wejścia w życie ustawy, a więc przez pół roku. Nie wykluczone, że taki stan rzeczy ulegnie przedłużeniu bądź zostanie wprowadzony do przepisów prawa pracy na stałe. Pracownik powinien wykonywać polecenia pracodawcy, więc jeżeli pracodawca skieruje go do pracy zdalnej, pracownik nie może odmówić. 

Owo “skierowanie” do pracy zdalnej nie wymaga żadnej zmiany umowy o pracy. W przeciwieństwie do telepracy, która jest uregulowana w Kodeksie od 2007 r.

Doktorant z wolnej stopy i praca poza uczelnią

W myśl przepisów Konstytucji dla Nauki (zobacz: 2018 rok – co zmieniło się w prawie dla przedsiębiorczych naukowców? Konstytucja dla nauki) od 1 października 2019 r. doktoranci przygotowują pracę naukową w szkole doktorskiej albo w trybie eksternistycznym. Z tej drugiej możliwości nierzadko korzystają osoby już aktywne zawodowo, szczególnie poza uczelnią. Doktoranci w trybie eksternistycznym nie mają żadnych ograniczeń formalnych w podejmowaniu zatrudnienia lub działalności gospodarczej. Nie mają też obowiązku odbywania praktyk, prowadzenia ćwiczeń czy udziału w regularnych zajęciach. Nie mają w ogóle statusu doktoranta w rozumieniu prawa, więc nie zostali objęci obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym oraz wypadkowym, ani nie przysługuje im. np. stypendium doktorskie (1).

Przyznanie stypendium wszystkim doktorantom kształcącym się w szkole doktorskiej to zmiana rewolucyjna. Budziło to obawy co do dopuszczalności dodatkowej pracy doktoranta.

Doktorant w szkole doktorskiej i praca poza uczelnią 

Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego oficjalnie zakomunikował na swojej stronie, że

“Ustawa nie przewiduje zakazu zatrudnienia doktoranta w charakterze innym niż nauczyciel akademicki lub pracownik naukowy (2).

Ustawa 2.0 nie zakazuje zatem i nie ogranicza zatrudnienia doktorantów poza uczelnią na podstawie umowy o pracę czy umowy cywilnoprawnej, ani w ramach działalności gospodarczej lub działalności nierejestrowanej. Co innego w praktyce, ponieważ doktorant nie zawsze będzie w stanie pogodzić wszystkie obowiązki, związane np. z udziałem w wykładach, konferencjach, wyjazdach na kwerendę czy zaliczeniem do 60 godzin praktyk zawodowych rocznie.

Warto zaznaczyć, że wysokość stypendium doktoranckiego nie jest już uzależniona od sytuacji finansowej doktoranta, a może zostać powiązana z jego osiągnięciami (np. zwiększenie stypendium w razie sukcesów zawodowych zbieżnych z tematem pracy naukowej).

Jeśli mowa o pracy doktorantów poza uczelnią, nie sposób nie wspomnieć o tzw. doktoracie wdrożeniowym, o którym więcej przeczytasz w artykule Doktorat wdrożeniowy. Nowa droga kariery naukowej i biznesowej?. To pewnego rodzaju „dwa w jednym” – praca badawcza doktoranta, która ma wymiar nie tylko teoretyczny, ale i praktyczny. Praca badawcza powstaje bowiem pod okiem pracodawcy, u którego młody naukowiec jest zatrudniony.

Co do zasady doktorant nie może pracować jako nauczyciel akademicki, ani pracownik naukowy. Od tej zasady przewidziano jednak wiele odstępstw (3). Jeżeli zatem doktorant zostanie zatrudniony jako nauczyciel akademicki, wówczas obejmują go zasady dotyczące tej grupy zawodowej, w tym ograniczenia w podejmowaniu aktywności gospodarczej poza swoją alma mater.

Nauczyciele akademiccy – praca poza uczelnią 

Nauczyciel akademicki zatrudniony w uczelni publicznej, która jest jego podstawowym miejscem pracy, może, za zgodą rektora, podjąć lub kontynuować dodatkowe zatrudnienie tylko u jednego pracodawcy prowadzącego działalność dydaktyczną lub naukową (art. 125 ust. 1 Ustawy 2.0). Ta zasada bywa interpretowana zbyt szeroko… i na niekorzyść nauczycieli. Tymczasem zauważmy, że przepis dotyczy tylko:

  • relacji nauczyciela akademickiego z uczelnią (publiczną), która jest jego podstawowym miejscem pracy;
  • dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy (a więc na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę, ale nie umowy o dzieło, zlecenia czy innej umowy cywilnej);
  • “dodatkowych” pracodawców, którzy prowadzą działalność dydaktyczną lub naukową.

Również od tej reguły poczyniono odstępstwa, ponieważ zgody rektora nie wymaga zatrudnienie nauczyciela akademickiego m.in. w instytucjach kultury, niektórych urzędach, w systemie oświaty czy w podmiotach, z którymi uczelnia nawiązała współpracę na podstawie umowy lub porozumienia albo dla których jest organem prowadzącym, założycielem albo udziałowcem. W tym miejscu widać styk z przepisami o komercjalizacji wiedzy Ustawa 2.0 – Zasady komercjalizacji wyników pracy naukowej i…dzieł sztuki oraz z zakładaniem przez uczelnię spółek celowych (spółek typu spin), w których pracę mogą podejmować pracownicy i absolwenci danej uczelni zwłaszcza ci, związani z wdrażanymi na rynek rozwiązaniami lub wynalazkami.

Opisane dotąd zasady odnoszą się z mocy prawa również do nauczycieli akademickich w uczelni niepublicznej, jeżeli statut takiej uczelni nie przewiduje innych regulacji (art. 125 ust. 8 Ustawy 2.0). Dla dopełnienia obrazu trzeba zauważyć, że o wiele bardziej rygorystyczne zasady wiążą w tym zakresie pracowników Polskiej Akademii Nauk oraz Sieci Łukasiewicz i instytutów Sieci.

Pracownicy PAN i Sieci Badawczej Łukasiewicz – dodatkowe zatrudnienie

Podjęcie przez pracownika naukowego dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub prowadzenie działalności gospodarczej bez uzyskania wcześniejszej zgody dyrektora jednostki naukowej PAN stanowi podstawę rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem w jednostce naukowej stanowiącej podstawowe miejsce pracy (art. 94 ust. 3 Ustawy o PAN) (4).

Natomiast pracownik pionu badawczego w Sieci Łukasiewicz nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy, ani prowadzić działalności gospodarczej bez uzyskania zgody:

  • prezesa – w przypadku osoby zatrudnionej w Centrum Łukasiewicz;
  • dyrektora – w przypadku osoby zatrudnionej w instytucie Sieci.

Podejmowanie przez pracownika pionu badawczego dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub prowadzenie przez niego działalności gospodarczej bez uzyskania zgody, stanowi podstawę do rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem. (art. 55 Ustawy z dnia 21 lutego 2019 r. o Sieci Badawczej Łukasiewicz).

Podane reguły nie obejmują pracy na podstawie umów cywilnoprawanych, ani działalności nierejestrowej, za to nie jest w ogóle istotny rozmiar i charakter etatu, a więc mowa tutaj o każdej pracy, nie tylko dydaktycznej, badawczej, trenerskiej czy edukacyjnej.

Działalność gospodarcza i działalność nierejestrowana naukowca

Nauczyciel akademicki ma obowiązek poinformować rektora uczelni, która jest jego podstawowym miejscem pracy, o fakcie podjęcia lub prowadzenia działalności gospodarczej (art. 125 ust. 7 Ustawy 2.0). Tymczasem pracownik naukowy PAN i pracownik pionu badawczego Sieci Łukasiewiecz/instytutu ma obowiązek uzyskać zgodę swojego przełożonego, aby podjąć jakąkolwiek działalność gospodarczą.

Zaznaczmy, że nie ma w tym obszarze znaczenia to, czy naukowiec wykorzystuje swoją wiedzę i umiejętności uzyskane dzięki pracy naukowej, badawczej, dydaktycznej.

Zaznaczmy również, że czytając powyższe przepisy literalnie, ograniczenia w zakresie działalności gospodarczej nie dotyczą tych naukowców, którzy podejmą… tzw. działalność nierejestrowaną.  Działalność nierejestrowana, zwana inaczej działalnością nieewidencjonowaną, została wprowadzona w art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, zgodnie z którym:

Nie stanowi działalności gospodarczej działalność wykonywana przez osobę fizyczną, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 50% kwoty minimalnego wynagrodzenia, o którym mowa w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. z 2018 r. poz. 2177), i która w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywała działalności gospodarczej.

Brzmi interesująco? Więcej o działalności nierejestrowanej dowiesz się z artykułu Działalność nierejestrowana – rozwiązanie na start w biznesie bez formalności?.

Skoro znamy już zasady podejmowania przez naukowców dodatkowej pracy poza uczelnią, pora przyjrzeć się temu, jak należy w związku z tym zadbać o prawa autorskie.

Prawa autorskie naukowca – dodatkowa praca poza uczelnią 

Naukowiec może swobodnie korzystać z utworów, które stworzył w ramach swojej pracy naukowej, badawczej czy dydaktycznej. Także, jeżeli służą mu do działalności zawodowej czy gospodarczej, np. jako prawnika, trenera, konsultanta, publicysty… 

Niemal zupełnie swobodnie, bowiem jak zazwyczaj to bywa, również od tej zasady przewidziano  wyjątki.

# 1 Prawa autorskie naukowca – pierwszeństwo publikacji przez uczelnię

Zgodnie z art. 14 prawa autorskiego, jeżeli utwór został stworzony przez naukowca (tzw. “pracownika instytucji naukowej”) w ramach obowiązków pracowniczych, twórca zachowuje do niego prawo, a instytucji przysługuje wyłącznie pierwszeństwo publikacji. Oznacza to, że pracownik chcący wydać swój utwór, powinien uprzednio zgłosić taki zamiar do pracodawcy. Zresztą, ten wyjątek dotyczy tylko tych pracowników, w których umowie o pracę nie postanowiono inaczej. Pierwszeństwo opublikowania wygasa, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy o wydanie utworu albo jeżeli w okresie dwóch lat od daty jego przyjęcia utwór nie został opublikowany.

# 2 Prawa autorskie naukowca – badania finansowane z zewnątrz

Jak pokazuje praktyka, w sytuacji, kiedy badania są zlecone przez podmiot zewnętrzny lub prowadzone z udziałem środków grantowych, wówczas umowy lub decyzje przyznające finansowanie zwykle przewidują zobowiązanie do przeniesienia praw do wyników działalności naukowej (w tym know how związanego z tymi wynikami) na rzecz określonego podmiotu. Więcej na temat napisałem w artykule Praca dyplomowa na zlecenie biznesu a prawo autorskie.

Przeniesienie praw autorskich do utworu oznacza rzecz jasna, że naukowiec nie może z nich korzystać, a na pewno w swojej działalności komercyjnej (zobacz: Umowa o przeniesienie praw autorskich – co powinno się w niej znaleźć?).

Prawa autorskie naukowca – podsumowanie

Pomysł na ten artykuł zrodził się z dwóch pytań, które często otrzymuję. 

#1 Czy i jakie ograniczenia mają naukowcy w pracy poza uczelnią?

  • Nauczyciele akademiccy i doktoranci nie mają zbyt daleko idących ograniczeń formalnych w podejmowaniu pracy poza uczelnią, także w formie umów cywilnych i działalności gospodarczej. Zgoda rektora obejmuje wyłącznie przypadki zatrudnienia u innego pracodawcy, który również prowadzi działalność dydaktyczną lub naukową. 
  • Ustawa 2.0 nie zakazuje doktorantom podejmowania pracy poza uczelnią lub zakładania swojej firmy, ani prowadzenia tzw. “działalności nierejestrowanej”, mimo że jednocześnie przyznano doktorantom prawo do stypendium, jeżeli nie posiadają stopnia doktora i wybrali ścieżkę kształcenia się w szkole doktorskiej, a nie eksternistycznie.
  • Dużo bardziej rygorystyczne ograniczenia przyjęto dla pracowników Polskiej Akademii Nauk oraz Sieci Łukasiewicz i instytutów Sieci.

#2 Prawa autorskie naukowca. Czy pracownik naukowy może spożytkować wiedzę uzyskaną w toku swojej pracy naukowej na potrzeby pracy poza uczelnią lub w ramach własnej firmy? 

  • Tak. I to nie tylko wiedzę oraz doświadczenia, ale również wynalazki i utwory objęte prawem autorskim.
  • Najważniejszym wyjątkiem w praktyce są wyniki badań, utwory i know how wypracowane w ramach badań zleconych lub grantowych. Wówczas prawa do nich nabywa zwykle podmiot, który wyłożył kapitał.

Dowiedz się, jak zadbać o własność intelektualną, budując startup z artykułu: Budowa startupu a prawo własności intelektualnej.

Jeżeli interesuje Cię praca trenera, szkoleniowca, coacha czy nauczyciela, prawa autorskie naukowca, polecam cykl artykułów w bazie wiedzy Lookreatywni, z których dowiesz się:

***

(1) Wysokość stypendium dla doktorantów wynosi 37% wynagrodzenia profesora (w 2019 r. podstawa ta liczyła 6.410 zł brutto), tj. 2.371,70 zł brutto (ok. 2.104,65 zł netto). Natomiast po pozytywnej ocenie śródokresowej 57% wynagrodzenia profesora, tj. 3.653,70 złotych brutto (ok. 3.242,29 zł netto). Stypendium można pobierać maksymalnie przez 4 lata.

(2) Informacja z 27.07.2018 r.:  https://konstytucjadlanauki.gov.pl/ksztalcenie-doktorantow-najczesciej-zadawane-pytania#szko%C5%82y.

(3) Co do zasady doktorant nie może pracować jako nauczyciel akademicki, ani pracownik naukowy. Zakaz nie dotyczy zatrudnienia doktoranta:

  • w ramach grantu badawczego przyznanego w konkursie NAWA, NCN, NCBiR lub międzynarodowym;
  • dla realizacji projektu badawczego lub dydaktycznego finansowanego ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej lub finansowanego przez inny podmiot przyznający grant; 
  • po ocenie śródokresowej doktoranta, przy czym jeżeli wymiar zatrudnienia przekracza ½ etatu, to wtedy stypendium jest zmniejszone do 40% kwoty przysługującej po ocenie śródokresowej (tj. 40% z 57% wynagrodzenia profesora), 
  • gdy nie otrzymuje on stypendium doktoranckiego.

(4) W art. 94 ust. 6 ustawy o PAN ustanowiono wyjątki, ponieważ zgody dyrektora jednostki PAN nie wymaga się w przypadku pracowników naukowych PAN podejmujących zatrudnienie w ramach stosunku pracy:

  • w urzędach, o których mowa w art. 1 ust. 1 i ust. 2 pkt 1, 2 i 4a ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych;
  • w instytucjach kultury;
  • w Kancelarii PAN, korporacji uczonych i organach PAN.

Fot.: visuals on Unsplash

Czy wiesz, że Lookreatywni to nie tylko baza wiedzy?

Jesteśmy zaufanym partnerem, który nie tylko doradza i zabezpiecza klienta pod względem prawnym, ale również wspiera go biznesowo.

Podobne artykuły

e-konsultacje