W pigułce: organizacje zbiorowego zarządzania

Opublikowano

Już wiele lat temu twórcy oraz artyści wykonawcy zauważyli, że skuteczne wykonywanie ich praw autorskich (pokrewnych, jeżeli chodzi o artystów wykonawców) w przypadku masowego korzystania z utworów, wymaga powołania i zorganizowania wyspecjalizowanych organizacji. Organizacje te, powołane przez samych uprawnionych, miały za zadanie zarządzać, udzielać licencji i pobierać wynagrodzenia autorskie należne twórcom z tytułu korzystania z ich praw. Jednocześnie, reprezentując wielu uprawnionych z praw autorskich, organizacje miały większą „siłę przebicia” w negocjacjach z wielkimi korzystającymi takimi jak radia czy telewizje.

Organizacje zbiorowego zarządzania – początki

Pojedynczy twórca ma zdecydowanie mniejsze możliwości organizacyjne i finansowe niż organizacja reprezentująca prawa kilku tysięcy uprawnionych. Tak powstała, w skrócie, idea organizacji zbiorowego zarządzania (ozz). W Polsce najstarszą organizacją zbiorowego jest Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, które zostało powołane do życia już w 1918 r., a jednym z jego założycieli był sam Julian Tuwim.

W Polsce działalność ozz jest regulowana w oparciu o przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. Zgodnie z powyższymi regulacjami, ozz mogą działać wyłącznie w formie stowarzyszeń zrzeszających twórców, artystów wykonawców, producentów lub organizacje radiowe i telewizyjne. Statutowym zadaniem ozz, zgodnie z art. 104 ust. 1 prawa autorskiego musi być zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub pokrewnych. Takie ukształtowanie formy prawnej ozz oraz jej zadań ma dwie podstawowe konsekwencje:

  • po pierwsze, ozz nie mogą działać w innej formie prawnej niż stowarzyszenia – nie jest więc dopuszczalne wykonywanie zbiorowego zarządu w rozumieniu prawa autorskiego w innej formie prawnej, np. fundacji lub spółce prawa handlowego;
  • po drugie, ozz mogą być tworzone zarówno przez uprawnionych z praw autorskich (kompozytorów, literatów, dramaturgów), jak i przez uprawnionych z praw pokrewnych (aktorów, wokalistów, muzyków, producentów).

Organizacje zbiorowego zarządzania – powołanie

Aby stowarzyszenie zawiązane przez twórców mogło uzyskać status ozz, musi uzyskać pozytywną akceptację ministra kultury. Minister rozpoznając wniosek stowarzyszenia o przyznanie statusu ozz ocenia w szczególności, czy stowarzyszenie będzie dawało rękojmie prawidłowego wykonywania zbiorowego zarządzania. Minister kultury jest również uprawniony do nadzorowania działalności ozz, badania ich finansów oraz sprawdzania czy prawidłowo realizują cele statutowe. Negatywna ocena ministra może skutkować decyzją o cofnięciu ozz zezwolenia na zbiorowe zarządzanie.

Przyznanie przez ministra statusu organizacji zbiorowego zarządzania, nakłada na te podmioty wiele obowiązków, w szczególności w zakresie równego traktowania uprawnionych i korzystających oraz sprawozdawczości finansowej. Podkreślenia wymaga fakt, że działalność ozz jest wnikliwie kontrolowana, a ich finanse są jawne. Od 2011 r. każdy ozz działający w Polsce jest zobowiązany do publikowania na swoich stronach internetowych szczegółowego sprawozdania z działalności oraz sprawozdania finansowego.

Organizacje zbiorowego zarządzania – zadania

Jak zostało zaznaczone na wstępie, ozz działają w celu zbiorowego zarządzania i ochrony praw autorskich. Zbiorowe zarządzanie to w skrócie udzielanie przez ozz zgody, która przybiera postać umowy licencyjnej, na wykorzystanie utworów przez zainteresowane podmioty, np. telewizje. Licencja udzielana przez ozz ma charakter globalny, to znaczy pozwala korzystającemu na wykorzystanie wszystkich utworów z repertuaru reprezentowanego przez ozz. Z tytułu udzielenia zgody, ozz pobiera stosowne wynagrodzenie należne twórcom. Korzystający z praw autorskich ma przy tym obowiązek wskazania, z jakich utworów korzystał w danym okresie. Informacje o wykorzystanych utworach wraz ze stosownym wynagrodzeniem (potocznie zwanym tantiemami), korzystający przekazuje do ozz. Ozz identyfikuje wykorzystane utwory oraz dzieli uzyskane kwoty pomiędzy uprawnionych.

zbiorowe zarządzanie to udzielanie przez ozz zgody w formie umowy licencyjnej na wykorzystanie utworów przez zainteresowane podmioty, np. radia czy telewizje

Organizacje zbiorowego zarządzania – podsumowanie

Działalność ozz przynosi więc korzyści zarówno artystom, jak i uprawnionym. Z jednej strony twórcy – powierzając prawa ozz – nie muszą dochodzić należnych im wynagrodzeń autorskich od każdego korzystającego z osobna, co w przypadku lawinowego korzystania z twórczości byłoby praktycznie niewykonalne. Twórca zamiast skupiać się na tworzeniu, musiałby samodzielnie negocjować oraz zawierać umowy z każdym podmiotem chcącym wykorzystać jego twórczość. Niewykluczone, że miałyby miejsce sytuacje, w których – w celu otrzymania należnego wynagrodzenia – twórca musiałby dochodzić tantiem samodzielnie na drodze postępowania sądowego. Z tych przykrych obowiązków zwalnia go ozz działająca w jego imieniu.

Z drugiej strony, korzystający z twórczości zawierając umowę licencyjną z ozz uzyskuje dostęp do całego repertuaru ozz. Oznacza to, że podmiot chcący wykorzystać dany utwór nie musi każdorazowo uzyskiwać indywidualnej zgody konkretnego twórcy i indywidualnie odprowadzać należnych mu tantiem. Jedna umowa licencyjna oraz jedna opłata przekazywana do ozz zdecydowanie ułatwia korzystającym prowadzenie działalności.

Należy nadmienić, że ozz nie jest wyłącznie „wynalazkiem” polskim. Na całym świecie działają organizacje reprezentujące twórców i artystów wykonawców. Najsłynniejsze z nich to GEMA (Niemcy), PRS (Wielka Brytania) oraz SGAE (Hiszpania).

***

Fot.: zdjęcie autorstwa Gonzalo Poblete (unsplash.com)

Czy wiesz, że Lookreatywni to nie tylko baza wiedzy?

Jesteśmy zaufanym partnerem, który nie tylko doradza i zabezpiecza klienta pod względem prawnym, ale również wspiera go biznesowo.