Podstawowe zasady reklamowania alkoholu
Polskie prawo zawiera regulacje dotyczące reklamy w ogólności, a ponadto regulacje szczegółowe dotyczące niektórych produktów, w tym alkoholu. Zasady te wykształciły praktykę, do której zdążyliśmy się już przyzwyczaić (jak pytanie o wiek przed wejściem na oficjalną stronę browaru czy brak reklam niektórych alkoholi). Skąd się biorą te zasady?
Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
W 1982 roku Sejm uchwalił ustawę o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (ostatni tekst jednolity z 4 sierpnia 2015 r., Dz.U. z 2015 r. poz. 1286). Nie znam ustawy, której tytuł byłby równie często przedmiotem prawniczych żartów. W poniższym tekście skupimy się jednak nie na tytule, ale na artykule 13 [1] ustęp 1 tej ustawy. Co z niego wynika?
Prawo reklamy – podstawowe zasady reklamowania alkoholu
Przepis w ogóle zabrania reklamowania alkoholi, czyniąc jednak wyjątek dla piwa. Jednakże reklama piwa jest dozwolona pod następującymi warunkami:
- nie jest kierowana do małoletnich (stąd zapewne pytanie o wiek na stronach internetowych browarów);
- nie przedstawia osób małoletnich (dlatego na reklamach piwa nie widzimy osób małoletnich);
- nie łączy spożywania alkoholu ze sprawnością fizyczną lub kierowaniem pojazdami, nie sugeruje właściwości leczniczych, stymulujących, uspokajających, ułatwiających rozwiązywanie konfliktów osobistych (dlatego trudno sobie wyobrazić, jak podobna reklama mogłaby wyglądać).
Reklama piwa nie powinna zachęcać do nadmiernego spożycia ani wyśmiewać abstynencji lub umiarkowanej konsumpcji. Nie powinna także eksponować dużej zawartości alkoholu jako czegoś pozytywnego. Do tego momentu ograniczenia są zdroworozsądkowe i można powiedzieć, że po prostu pokrywają się z dobrym obyczajem.
Ponadto reklama piwa nie powinna tworzyć skojarzeń z „atrakcyjnością seksualną, relaksem lub wypoczynkiem, nauką lub pracą, sukcesem zawodowym lub życiowym”. Tworzenie skojarzeń z tego rodzaju elementami sprawia wrażenie całkiem niezłej definicji reklamy w ogóle, niemniej taka reklama piwa jest również zakazana. Być może dlatego reklama ta jest często utrzymana w konwencji absurdu albo skupia się na kwestiach związanych z samą produkcją trunku.
To, nad czym warto skupić się w związku z tym krótkim fragmentem regulacji (artykuł porusza tylko jedną z wielu zasad reklamowania alkoholu), to definicja piwa, definicja reklamy oraz definicja małoletniego.
Definicja piwa
Niestety w ustawie nie zawarto definicji piwa, a jednocześnie potraktowano piwo odrębnie, wskazując w różnych miejscach, że dana zasada dotyczy napojów o określonym składzie procentowym alkoholu i piwa lub takiego a takiego napoju alkoholowego z wyjątkiem piwa. Gdyby nie wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 października 2014 roku (sygnatura akt II GSK 1283/13), prawdopodobnie bez większego ryzyka można by stosować definicję piwa zawartą w ustawie o podatku akcyzowym i przepisach unijnych – klarowną i w praktyce liberalną dla uczestników obrotu. W kontekście zezwoleń na sprzedaż NSA uznał jednak, że definicja z ustawy o podatku akcyzowym nie rozciąga się na cały system prawa, w tym na ustawę o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Jednocześnie, NSA nie zaproponował alternatywnej definicji piwa – taką definicję trudno byłoby bowiem wyprowadzić wprost z tej jednej ustawy. Jedyne, co w ustawie zawarto, to sztuczne podziały na kategorie alkoholi, w których stosuje się dwa rodzaje kryteriów: procentową zawartość alkoholu i bycie lub nie bycie piwem, bez podania definicji tego ostatniego.
Orzecznictwo NSA często bywa surowe i nie zawsze trzeba się z nim zgadzać. Oczywiście niewykluczone, że opisana interpretacja jest stosowana tylko na użytek regulacji dotyczących zezwolenia na sprzedaż, a może nawet stanowi wyrok incydentalny, który nie znajdzie kontynuacji w postaci linii orzeczniczej – nie znalazłam natomiast orzeczeń, które traktowałyby o definicji piwa w kontekście reklamy. Być może ustawodawca postanowi zmodyfikować istniejące przepisy. Omawiana ustawa jest przykładem nieprzemyślanej i chaotycznej regulacji, więc moim zdaniem uchwalenie nowej ustawy i uchylenie starej byłoby prawdopodobnie najlepszym rozwiązaniem.
Definicja reklamy
Definicja reklamy została zapisana w art. 2[1] pkt 3) ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Stanowi ona, że
reklamą jest: publiczne rozpowszechnianie znaków towarowych napojów alkoholowych lub symboli graficznych z nimi związanych, a także nazw i symboli graficznych przedsiębiorców produkujących napoje alkoholowe, nieróżniących się od nazw i symboli graficznych napojów alkoholowych, służące popularyzowaniu znaków towarowych napojów alkoholowych.
Za reklamę nie uważa się informacji używanych do celów handlowych pomiędzy przedsiębiorcami zajmującymi się produkcją, obrotem hurtowym i handlem napojami alkoholowymi.
Definicja małoletniego
Według bezpiecznej interpretacji osobą małoletnią jest osoba, która nie ukończyła lat 18. Termin małoletni trzeba odróżnić od terminu nieletni lub młodociany (funkcjonujących głównie w prawie karnym). Jeżeli w ustawie pojawia się termin małoletni, należy zakładać, że nawiązano do tradycyjnej definicji małoletniego wynikającej z Kodeksu cywilnego. Takie podejście potwierdzono na przykład w wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 30 listopada 2000 roku (sygnatura akt II AKa 216/00) w kontekście ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.
Prawo reklamy a odpowiedzialność karna
Niniejszy tekst oczywiście nie wyczerpuje wszystkich zasad reklamowania alkoholu, a właściwie porusza tylko niewielką ich część. Opisanie tematu w sposób wyczerpujący w przyjętej konwencji nie byłoby jednak możliwe. Warto w każdym razie od razu wspomnieć, że za naruszenie zasad reklamy alkoholu – także tych opisanych powyżej – grożą surowe grzywny (odsyłam do art. 45[1] ustawy o przeciwdziałaniu alkoholizmowi i wychowaniu w trzeźwości).
***
Fot.: Lance Anderson on Unsplash