„Lolita” Bartosza Kosowskiego a utwór inspirowany
Słyszeliście o jednym z najlepszych plakatów ostatnich miesięcy, wyróżnionym przez Stowarzyszenie Ilustratorów w Nowym Jorku plakacie „Lolita” Bartosza Kosowskiego?
Bartosz Kosowski to jeden z najbardziej utalentowanych polskich ilustratorów, który od lat współpracuje z takimi prestiżowymi magazynami jak „The New Yorker” czy „Time”. O Bartoszu Kosowskim głośno zrobiło się w Polsce dopiero pod koniec ubiegłego roku, kiedy ten utalentowany polski artysta otrzymał aż trzy złote medale w konkursach zorganizowanych przez amerykańskich ekspertów od projektowania graficznego. Kosowski został wyróżniony przez Stowarzyszenie Ilustratorów w Nowym Jorku za grafikę przedstawiającą Władimira Putina w niebiesko-czerwonej kominiarce moro, która znalazła się na okładce magazynu „Time” oraz za plakat do filmu „Lolita” w reżyserii Stanleya Kubricka (plakat został wystawiony w nowojorskim Museum of American Illustration). W jedynym z wywiadów Kosowski przyznał, że inspiracją dla stworzenia „Lolity” (zdjęcie poniżej) był… plakat do filmu „Lolita” Stanleya Kubricka z 1962 r. (zdjęcie obok), a właściwie jeden z jego charakterystycznych elementów. Ta informacja stała się z kolei inspiracją dla mnie do napisania tego tekstu. Plakat Bartosza Kosowskiego to przecież nic innego jak utwór inspirowany. Co mówi o nim prawo autorskie? Czy przyznanie się do „inspiracji” cudzym utworem nie jest przypadkiem naruszeniem praw autorskich twórcy utworu inspirującego?
Utwór inspirowany w prawie autorskim
Czym jest utwór inspirowany? Utwór inspirowany to utwór, który powstał pod wpływem inspiracji dziełem innego twórcy (inspiracji rozumianej jako psychologiczno-emocjonalny odbiór cudzego dzieła). Utwór inspirowany jest samodzielnym dziełem, który posiada cechy indywidualnej twórczości artystycznej jego autora. Inspiracja drugim utworem stanowi tylko bodziec, pewien rodzaj natchnienia do realizacji własnego pomysłu. Takim bodźcem do stworzenia nagrodzonego dzieła był dla Kosowskiego plakat do filmu „Lolita” Stanleya Kubricka z 1962 r.
Utwór inspirowany nie zawiera elementów twórczych cudzego utworu, a jedynie elementy niechronione, np. charakterystyczne cechy określonego stylu.
wykorzystanie cudzego pomysłu, a nawet imion z cudzego utworu, przy oryginalnej treści nowego dzieła nie stanowi jeszcze opracowania cudzego utworu, ale własny oryginalny utwór
Utwór inspirowany jest dziełem samodzielnym, a jego twórca dysponuje pełnią praw autorskich i może nim swobodnie rozporządzać.
Najważniejszą cechą utworu inspirowanego jest jego samoistność. Wynika ona z faktu, że do tworzenia utworu inspirowanego nie zostały zaczerpnięte elementy twórcze z innego utworu. Wykonywanie praw autorskich do utworu inspirowanego nie jest uzależnione od zezwolenia twórcy utworu inspirującego.
Utwór inspirowany a rzeczywistość
Z utworami inspirowanymi masz do czynienia każdego dnia. Otaczające cię przedmioty codziennego użytku, utwory muzyczne, dzieła malarskie, nawet twoje ulubione modele butów czy sukienek powstały pod wpływem (bardziej lub mniej uświadomionej) inspiracji innym utworem lub utworami. Inspiracją dla muzyków będą odgłosy przyrody lub szum wielkiego miasta, inspiracją dla projektantów będą stroje zapamiętane z biało-czarnych filmów lub fotografii znalezionych przypadkiem gdzieś na strychu. Żaden utwór artystyczny nie powstaje w kulturalnej próżni, a nawet najbardziej oryginalny utwór artystyczny będzie zawsze zawierał w sobie elementy zaczerpnięte z wcześniejszych dzieł kultury i sztuki. Także każde twoje dzieło będzie sumą twoich wspomnień, skojarzeń, doświadczeń i obrazów z przeszłości.
Czy możesz mówić o swoich inspiracjach publicznie? Jak najbardziej. Utwór inspirowany to samodzielny przedmiot prawa autorskiego. Zarówno jego stworzenie, jak i dalsze jego rozpowszechnianie nie wymaga zgody twórcy utworu (utworów), który był bodźcem do jego stworzenia. Tworząc swój kolejny projekt możesz więc – podobnie jak Bartosz Kosowski czy wielu innych polskich artystów – swobodnie inspirować się dziełami powstałymi w przeszłości (pamiętając o niezapożyczaniu elementów twórczych innego dzieła).
***
Zobacz także: Plakat jako dzieło sztuki i przedmiot prawa autorskiego
Fot.: Bartosz Kosowski „Lolita”, http://www.bartoszkosowski.com/