Poradnik prawo dla autorów: Autor kontra Wydawca

Jeszcze tylko ostatnie słowo i …. koniec. Skończyłeś pisać swoje dzieło. Jesteś z tego dumny. Czujesz, że stworzyłeś coś, co jest w całości Twoje: własny pomysł, sposób przedstawienia tematu, koncepcja. Wiesz, że chcesz się nim pochwalić i pozwolić innym ludziom się z nim zapoznać. Zwracasz się do wydawców z propozycją współpracy. Wielki sukces! Dostajesz kilka ofert, aż w końcu decydujesz się zaufać jednemu z nich. Postanawiacie razem wydać Twoją książkę. Macie wspólny cel i razem chcecie go osiągnąć. Do wydrukowania pierwszych i kolejnych stron Twojego dzieła pozostaje już tylko formalność – podpisanie umowy.

Na co zwrócić uwagę podpisując umowę?

Wspólny cel (wydanie książki) może zostać osiągnięty w oparciu o różne warunki współpracy, zatem wizja lub oczekiwania Autora i Wydawcy w zakresie tych zasad mogą się od siebie znacznie różnić. Z tego względu koniecznym jest, aby na samym początku wypracować wspólny, indywidualny dla Waszej relacji schemat działania. Warto pamiętać, że to przede wszystkim negocjacje biznesowe, dlatego konieczność osiągnięcia kompromisu i wzajemne ustępstwa w najistotniejszych postanowieniach umownych są nieuniknione.

W pierwszej kolejności zastanów się na co chcesz zezwolić Wydawcy i jak szerokie ma to być zezwolenie? Jak duży chcesz mieć wpływ na sposób wydania książki? Może masz własny pomysł na sposób reklamowania publikacji książkowej i jej promocję? W jaki sposób chcesz określić swoje warunki wynagrodzenia? Na te i wiele innych pytań musisz znać odpowiedź, aby prawidłowo przeanalizować umowę, którą przedstawi Ci wydawca.

Jaki charakter ma mieć umowa, którą podpisujesz z Wydawcą?

Podpisując umowę z Wydawcą możesz skorzystać z dwóch opcji. Możesz albo udzielić zezwolenia na korzystanie z Twojego dzieła przez pewien określony czas (licencja) albo przenieść swoja majątkowe prawa autorskie na Wydawcę (przeniesienie praw).

Decydując się na udzielenie licencji nie wyzbywasz się swoich praw do dzieła. Prawa do tekstu nadal pozostają Twoje. Pamiętaj jednak, że Wydawca, tak samo jak Ty wierzy w sukces utworu. Z tego powodu, jeśli podejmiesz decyzję o udzieleniu licencji może on oczekiwać, że licencja ta powinna mieć charakter wyłączny (licencja wyłączna). Oznacza to, że jedynie ten konkretny podmiot, któremu udzielasz zezwolenia może wydać Twoją książkę, a Ty nie możesz pozwolić komukolwiek innemu na to samo, w tym samym czasie. Możliwe jest także, że Wydawca chcąc zapewnić sobie pierwszeństwo w zakresie możliwości wydania Twojego kolejnego dzieła zobowiąże Cię do przedstawienia mu go w pierwszej kolejności. Możecie także uznać, że takie ograniczenia nie są Wam potrzebne. W takiej sytuacji licencja będzie miała charakter niewyłączny (licencja niewyłączna), tj. możesz jednocześnie współpracować z wieloma innymi wydawcami. W kontekście czasu trwania umowy Wydawca i Autor muszą także wspólnie odpowiedzieć na pytanie, jak długo ma trwać udzielona przez Autora licencja? Strony umowy muszą wziąć pod uwagę czas potrzebny do technicznego dostosowania utworu do publikacji Wydawcy, proces produkcyjny oraz odpowiedni moment na wprowadzenie utworu do sprzedaży. Po upływie czasu trwania licencji (wyłącznej lub niewyłącznej), ponownie możesz swobodnie podejmować decyzję o tym, czy i komu na wydanie książki zezwolić.

Jeżeli natomiast zdecydujesz się zawrzeć umowę o przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu, to w ten sposób oddasz Wydawcy prawo do wyłącznego dysponowania i rozporządzania tekstem, który napisałeś. Pamiętaj, że pomimo tego, że prawa majątkowe przeniosłeś, to Wydawca uszanuje Twoje autorskie prawa osobiste do tekstu, ponieważ jest do tego z mocy prawa zobowiązany.

Na jakich polach eksploatacji powinieneś udzielić licencji lub przenieść swoje autorskie prawa majątkowe?

Pola eksploatacji to jeden najważniejszych elementów Twojej umowy z Wydawcą. To przede wszystkim ich zakres decyduje o tym, co Wydawca może z Twoim tekstem zrobić, a czego nie. Z tego względu muszą one być wyraźnie w umowie wymienione. Im większy zakres pól eksploatacji, tym większe możliwości ma Wydawca. Podstawowy katalog pól eksploatacji wskazuje ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Należy do niego przede wszystkim utrwalanie i zwielokrotnianie utworu, czyli wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową; wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy; publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Twoja umowa z Wydawcą może posiadać zarówno węższy, jak i szerszy zakres pól eksploatacji niż ten wskazany w ustawie. Sposób ich wskazania zależy od Waszych uzgodnień. Przykładowe pola eksploatacji, których wskazanie w umowie możecie rozważyć mogą dotyczyć m.in. utrwalenia, zwielokrotnienia, a następnie wydania książki w wersji papierowej i elektronicznej, określenia formy książki (twarda lub miękka oprawa), wprowadzenia do obrotu także za granicą, czy możliwość odczytania fragmentu Twojego utworu w audycji radiowej lub łączenia z dziełami innych Autorów, np. ilustratora.

Warto pamiętać także, że zakres pól eksploatacji może również wpływać na większą lub mniejszą możliwość promowania Twojej publikacji przez samego Wydawcę.

Jak możesz wykorzystać swoje autorskie prawa osobiste?

Pomimo tego, że udzieliłeś Wydawcy licencji lub przeniosłeś na niego swoje prawa, to na zawsze pozostają przy Tobie osobiste prawa autorskie.

Z tego względu od Ciebie zależy między innymi to, jak utwór zostanie przez Wydawcę oznaczony. Może Wam zależeć, aby wprost wskazać Twoje imię i nazwisko. Nie jest to jednak koniecznością. Nie ma przeszkód, żeby na okładce książki widniał Twój pseudonim artystyczny. Możliwe jest także, że książka w ogóle nie będzie wskazywała wprost Autora, a zostanie podpisana „autor anonimowy”. Do każdej z w/w opcji masz prawo. Z czasem mogą pojawić się kolejne kwestie do uzgodnienia. Produkcja książki nie jest prostym procesem. Zanim dojdzie do jego realizacji może pojawić się wiele problemów technicznych. Tekst może być poddany korekcie i redakcji, mogą zostać poprawione błędy merytoryczne lub stylistyczne, a ze względu na prawo do nienaruszalności treści i formy utworu Wydawca może poprosić Cię o potwierdzenie Twojej zgody na dokonanie drobnych poprawek. Nie powinieneś martwić się o to, że tekst w którymkolwiek fragmencie zostanie zmieniony bez Twojej wiedzy. Masz zagwarantowane prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Dzięki temu możesz w szczególności dokonać korekty autorskiej, czyli przed jego rozpowszechnieniem przez Wydawcę możesz sprawdzić czy forma jego rozpowszechnienia jest zgodna z Twoim zamysłem. To także Ty, jako Autor podejmujesz decyzję o pierwszym udostępnieniu utworu. Decydując się na wydanie książki z pomocą Wydawcy najczęściej upoważniasz go do tego w swoim imieniu.

Zezwalać czy nie zezwalać na wykonywanie zależnego prawa autorskiego?

Utwór w postaci tekstu może zostać opracowany. Opracowanie polega na pewnej ingerencji w utwór, którego efektem jest powstanie innego, odrębnego od tekstu utworu (utwór zależny). Typowym przykładem opracowania utworu w postaci tekstu jest tłumaczenie. Twórca tłumaczenia nie potrzebuje Twojej zgody, aby tekst przetłumaczyć. Jest to prawnie dozwolone. Sytuacja ulega jednak zmianie, gdy autor tłumaczenia ma zamiar swój utwór eksploatować, czyli z niego korzystać. Jeżeli Waszym zamiarem jest wydanie książki także za granicą i dokonanie przekładu na języki obce, to w tym celu możesz przenieść na Wydawcę wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego lub udzielić mu zezwalania na jego wykonywanie. W ten sposób Twój tekst będzie mógł dotrzeć do szerszego kręgu odbiorców, co może być dla Was bardzo korzystne. Należy jednak zwrócić Twoją uwagę, że jeżeli przeniesiesz wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego na drugi podmiot, to sam tracisz taką możliwość. W przypadku licencji taka sytuacja nie następuje.

Wynagrodzenie

Za możliwość korzystania z praw do Twojego tekstu należy Ci się wynagrodzenie. Istnieją co najmniej dwa sposoby jego określenia. Autor i Wydawca mogą wskazać określoną kwotę pieniężną wyrażoną wprost lub określić ją procentowo, a procent uzależnić na przykład od przychodu ze sprzedaży książek. Która opcja jest dla Was korzystniejsza? To zależy od konkretnej sytuacji. Niekiedy lepiej jest zdecydować się na kwotę ustaloną wprost – wtedy masz pewność co do wysokości Twojego wynagrodzenia, a niekiedy lepiej zaryzykować wiedząc, że zależy ono m. in. od popularności książki wśród czytelników.

Działania promocyjno-marketingowe

Nie jest tajemnicą, że wydanie książki to także duże przedsięwzięcie komercyjne. Nawet najbardziej twórcze dzieło wymaga odpowiedniej oprawy. Z tego względu niejednokrotnie podejmuje się liczne działania promocyjno- marketingowe. W tym celu Wydawca może zechcieć rozpowszechnić Twoje zdjęcie na okładce książki lub ulotkach informacyjnych z nią związanych. Takie działanie wymaga zgody osoby przedstawionej na tej fotografii, czyli Twojej (rozpowszechnienie wizerunku). Możliwe jest także, że wyjątkowo dobrą okazją do promocji Twojej książki będzie odczytanie jej fragmentu na antenie radia lub umieszczenie fragmentu na stronie internetowej. W tym kontekście należy też odpowiednio rozważyć zakres pól eksploatacji określonych w umowie. Jeżeli nie zawierają odpowiednich postanowień może się okazać, że możliwość działań promocyjnych Wydawcy jest ograniczona, a Twoja książka trafi do mniejszego grona odbiorców niż potencjalnie było to możliwe. Najważniejsze jest jednak, żeby Autor i Wydawca wspólnie określili w jaki sposób chcieliby promować dzieło.

Autor i Wydawca są związani silnymi relacjami biznesowymi. Dopiero odpowiedni wkład własny każdego z nich powoduje, że współpraca przynosi zamierzone efekty. Niekiedy dojście do wspólnego celu wymaga po drodze kompromisów i wzajemnych ustępstw. Osiągnięcie pożądanego efektu zależy między innymi od treści zawartej przez Was umowy. Z tego powodu należy ją rzetelnie przeanalizować upewniając się, że odzwierciedla ona Waszą wspólną wizję.

***

fot.: zdjęcie autorstwa LoloStock pochodzi z banku zdjęć Fotolia