Prawo dla projektanta w pigułce po GrafConf 2023
Zainspirowana licznymi rozmowami z projektantami podczas GrafConf 2023 – jednej z najważniejszych i największych konferencji skierowanej do projektantów, ilustratorów i twórców stron w Polsce – postanowiłam zebrać w jednym miejscu najważniejsze, praktyczne informacje o prawie dla projektantów. Wszystko po to, abyś już nie musiał_a szukać ich po całym internecie i miał_a wszystko w jednym miejscu, „pod ręką”. Prawo dla projektanta w pigułce – zapraszam.
Prawo dla projektanta w pigułce
Materiał „Prawo dla projektanta” podzieliłam na trzy sekcje, aby łatwiej Ci było odnaleźć to, czego szukasz.
Zaczniemy od prawa autorskiego. Z tej części dowiesz się czym jest przedmiot i podmiot praw autorskich, jakie prawa przysługują twórcy, ile trwa ochrona praw autorskich oraz z jakimi rodzajami utworów możesz spotkać się najczęściej. Nie zabraknie również informacji o prawie cytatu i domenie publicznej.
Następnie przejdziemy do znaków towarowych. Opowiem Ci czym jest znak towarowy, kiedy warto postarać się o jego rejestrację, czy każde logo może być znakiem towarowym oraz czym różni się ochrona prawa autorskiego od ochrony znaków towarowych.
Na koniec będzie praktycznie o umowach w codziennej pracy projektanta. Opowiem Ci o tym, z jakimi rodzajami umów możesz spotkać się na rynku (umowa o dzieło, umowa zlecenie, umowa o świadczenie usług), jakie warto znać rodzaje umów prawa autorskiego (umowa licencyjna, umowa o przeniesienie praw autorskich), jak mądrze ustalać zasady współpracy i jak rozmawiać o pieniądzach. Na koniec podpowiem Ci jak zakończyć współpracę z klientem i rozstać się z klasą.
Gotowy_a? No to zaczynamy ©
I. Prawo autorskie
#1 Utwór – przedmiot prawa autorskiego
Czy każdy wytwór ludzkiej kreatywności jest chroniony przez prawo autorskie? Czym jest utwór – przedmiot prawa autorskiego? Czy każde logo jest utworem prawa autorskiego? I co pozostaje poza ochroną prawa autorskiego?
Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako: „Pr.Aut.”):
Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
Aby można było zakwalifikować wytwór ludzkiej kreatywności jako utwór, konieczne jest, aby:
- został stworzony przez człowieka (odpadają zatem wszelkie wytwory stworzone przez narzędzia AI, o czym więcej poniżej -> Prawo autorskie a sztuczna inteligencja);
- był ustalony (uzewnętrzniony w jakiejkolwiek formie -> prawo autorskie nie chroni pomysłów i idei niewyrażonych, które nie ujrzały światła dziennego –);
- posiadał cechę „działalności twórczej o indywidualnym charakterze”;
- nie został ustawowo zaliczony do kategorii wytworów wyłączonych spod możliwości uznania ich za utwór.
Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne (art. 1 ust. 21 Pr.Aut)
Co nie ma znaczenia dla przyznania rezultatowi pracy człowieka statusu utworu? Wiek autora, „kwalifikacje” bądź umiejętności (lub ich brak), nastawienie do rezultatu własnej pracy twórczej, nakład pracy i kosztów, przeznaczenie dzieła, jego wartość, a nawet kompletność (ukończenie utworu, przygotowanie wersji „finalnej”).
Co istotne i charakterystyczne dla prawa autorskiego:
Więcej o przedmiocie prawa autorskiego: Czym jest utwór – przedmiot prawa autorskiego?
Zamiast czytać wolisz obejrzeć video? Zapraszam do obejrzenia jednego z odcinków z cyklu #IPTALK, podczas którego opowiadam o tym, czym jest utwór – przedmiot prawa autorskiego:
Wytwory AI a prawo autorskie
A co z wytworami wygenerowanymi przez narzędzia AI? Narzędzia AI służące do generowania obrazów typu Midjourney czy tekstów typu Chat GPT obiecują szybkie efekty w postaci gotowych materiałów graficznych czy tekstowych nie przedstawiając przy tym wyraźnie ani zasad bezpiecznego wykorzystywania wygenerowanych wytworów, ani informacji o prawach autorskich do tych wytworów.
Czy wytwory stworzone przez narzędzia sztucznej inteligencji są chronione przez prawo autorskie dokładnie w taki sam sposób, jak inne przedmioty prawa autorskiego?
Nie, o czym więcej posłuchasz z rozmowy, którą przeprowadziła ze mną Klaudia Borowiec – Prawo autorskie a sztuczna inteligencja: Kluczowe wskazówki dla twórców – wywiad dla Klaudia Borowiec Podcast.
#2 Twórca – podmiot praw autorskich
Przejdźmy teraz do podmiotu praw autorskich, czyli do osoby twórcy. Wiemy już, że twórcą może być tylko osoba fizyczna (człowiek). Twórcą (na moment tworzenia tego materiału) nie może być ani zwierzę, ani „sztuczna inteligencja”.
Kim jest twórca w rozumieniu prawa autorskiego? Twórca to osoba, która wniosła wkład twórczy do utworu, przyczyniła się – dzięki swojej pracy twórczej – do stworzenia przedmiotu prawa autorskiego.
Czy w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych znajdziemy definicję twórcy? Nie. W ustawie znajdziemy jedynie domniemanie, zgodnie z którym:
#3 Jakie prawa autorskie przysługują twórcy?
Z chwilą ustalenia przedmiotu prawa autorskiego twórcy przysługują dwa rodzaje praw autorskich:
- autorskie prawa osobiste
- autorskie prawa majątkowe.
Autorskie prawa osobiste
Autorskie prawa osobiste to prawa, które chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. Oznacza to, że niezależnie od tego, jak dalece twórca „pozbędzie się” autorskich praw majątkowych do utworu, wciąż zachowuje autorskie prawa osobiste. Autorskie prawa osobiste mają charakter niezbywalny i nieograniczony w czasie. Nie można ich „przenieść” na osobę trzecią ani się ich zrzec*.
ten rodzaj praw autorskich, który pozwala twórcy na korzystanie z efektów swojej pracy twórczej i rozporządzanie nimi w sposób zarobkowy.
#4 Jak długo trwa ochrona praw autorskich?
Wiesz już, że polskie prawo autorskie realizuje tzw. dualistyczną koncepcję praw dzieląc je na autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Wiesz również, że autorskie prawa osobiste to prawa nieograniczone w czasie.
A co z autorskimi prawami majątkowymi? Autorskie prawa majątkowe to prawa ograniczone w czasie, które – zgodnie z polskim prawem autorskim – trwają od momentu powstania dzieła przez całe życie jego twórcy i wygasają (co do zasady) dopiero po upływie 70 lat od dnia jego śmierci.
Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu:
1) od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych; (art. 36 Pr. Aut.)
Zobacz także: Jak długo trwa ochrona prawa autorskiego?
Po upływie 70-letniego okresu ochrony, autorskie prawa majątkowe do utworu wygasają, a utwór przechodzi do tzw. domeny publicznej.
W praktyce oznacza to, że po upływie 70 lat od dnia śmierci twórcy każdy może swobodnie korzystać z jego dzieła, respektując przy tym oczywiście autorskie prawa osobiste twórcy.
Zobacz także: Co nowego w domenie publicznej 2023?
#5 Rodzaje utworów prawa autorskiego
-
Utwór współautorski
A co z utworami, które powstały jako efekt wspólnej pracy kilku twórców? Komu przysługują prawa autorskie do utworów będących rezultatem współdziałania kilku osób?
Utwory będące rezultatem współdziałania kilku osób nazywane są w polskim prawie autorskim utworami współautorskimi. Słowo współdziałanie jest tutaj kluczowe. Dlaczego? Dlatego, że pomiędzy osobami pracującymi nad stworzeniem utworu współautorskiego musi istnieć świadome porozumienie, założenie wspólnej pracy i dążenia do jednego, wspólnego efektu. Utwór współautorski nie jest efektem przypadku.
Komu przysługują prawa autorskie do utworów będących rezultatem współdziałania kilku osób? Na to pytanie odpowiada art. 9 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym:
Współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie. Domniemywa się, że wielkości udziałów są równe. Każdy ze współtwórców może żądać określenia wielkości udziałów przez sąd, na podstawie wkładów pracy twórczej.(art. 9 ust. 1Pr.Aut)
Który rodzaj praw autorskich ma na myśli ustawodawca pisząc „prawa autorskie” Oczywiście autorskie prawa majątkowe. W przypadku utworu współautorskiego autorskie prawa majątkowe są wspólne dla wszystkich współtwórców, natomiast autorskie prawa osobiste są „osobne” dla każdego ze współtwórców. Finalnie zatem utwór współautorski powinien być podpisany imieniem i nazwiskiem każdej osób, która wniosła wkład twórczy w powstanie utworu współautorskiego (a zatem jest twórcą w rozumieniu prawa autorskiego).
Więcej o utworze współautorskim: Współpraca a utwór współautorski
-
Utwór pracowniczy
Utwór pracowniczy to utwór stworzony przez pracownika w efekcie wykonywania przez niego obowiązków wynikających ze stosunku pracy (umowy o pracę).
pracownik to osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 kodeksu pracy)
Co istotne, utworem pracowniczym nie będzie zatem utwór powstały w wyniku wykonywania obowiązków wynikających z jakiejkolwiek innej umowy, w szczególności z umów cywilnoprawnych tj. – przykładowo – umowy o dzieło, umowy zlecenia czy umowy agencyjnej.
Do kogo należą prawa autorskie w przypadku, gdy praca twórcza wykonywana jest na podstawie umowy o pracę? Jeżeli strony umowy o pracę nie ustalą inaczej, autorskie prawa majątkowe do utworów stworzonych przez twórcę – pracownika nabywa pracodawca.
Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. (art. 12 Pr. Aut.)
Zauważ, ww. przepis ustawy reguluje jedynie sytuacje autorskich praw majątkowych do utworów stworzonych przez twórcę-pracownika. Nie reguluje on sytuacji autorskich praw osobistych, co oznacza, że – jeżeli strony umowy o pracę nie ustalą inaczej – pracodawca ma obowiązek respektować autorskie prawa osobiste twórcy-pracownika.
Więcej o utworze pracowniczym: Praca twórcza na etacie a utwór pracowniczy
-
Utwór inspirowany vs. utwór zależny
Utwór inspirowany i utwór zależny (opracowanie) to dwa rodzaje utworów prawa autorskiego, o które twórcy pytają najczęściej. Wiedza i zrozumienie tego, czym różni się utwór inspirowany od utworu zależnego może przyczynić się do rozwiania wielu wątpliwości twórców i usprawnić codzienną pracę projektantów.
Utwór inspirowany to utwór, który powstał pod wpływem inspiracji dziełem innego twórcy (inspiracji rozumianej jako psychologiczno-emocjonalny odbiór cudzego dzieła).
Utwór inspirowany jest samodzielnym dziełem, który posiada cechy indywidualnej twórczości artystycznej jego autora. Inspiracja drugim utworem stanowi tylko bodziec, pewien rodzaj natchnienia do realizacji własnego pomysłu.
Co istotne, utwór inspirowany nie zawiera elementów twórczych cudzego utworu, a jedynie elementy niechronione, np. charakterystyczne cechy określonego stylu (zobacz: Czy styl jest chroniony przez prawo autorskie?)
Zobacz także: „Lolita” Bartosza Kosowskiego a utwór inspirowany
Utwór zależny to natomiast nowy, samodzielny przedmiot prawa autorskiego, który jest „zależny” względem utworu pierwotnego. W czym objawia się owa zależność? Przede wszystkim w tym, że w utworze zależnym widoczny jest pewien zakres „twórczej ingerencji” w inny utwór.
W odróżnieniu od utworu inspirowanego – utwór zależny powstaje poprzez przejęcie elementów o charakterze twórczym i inkorporowanie ich do nowego dzieła (utworu zależnego). W przypadku porównania utworu inspirowanego i utworu zależnego nie ma wątpliwości, że utwór zależny utwór, który nie powstałby bez bezpośredniego włączenia elementów utworu pierwotnego do utworu późniejszego (utworu zależnego, zwanego również opracowaniem).
Za opracowanie (utwór zależny) uważa się również tłumaczenia, przeróbki oraz adaptacje.
Opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego.
Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. (art. 2 Pr. Aut.)
Więcej o utworze inspirowanym i zależnym dowiesz się z materiałów:
- Inspiracja a opracowanie cudzego utworu – gdzie leży granica?
- Co dzieje się z prawami do utworu, w którym wprowadzono zmiany?
#6 Prawo cytatu
Po wykładzie „Czy każde logo może być znakiem towarowym?” podczas GrafConf 2023 podszedł do mnie jeden z projektantów graficznych z pytaniem o to, czy może wykorzystać materiały graficzne przesłane mu przez klienta do stworzenia zamówionego przez niego projektu graficznego na podstawie „prawa cytatu”?
Odpowiedziałam twórcy, że prawo cytatu nie będzie miało zastosowania w opisanej sytuacji. Doradziłam projektantowi aby – po pierwsze – upewnił się, że materiały graficzne przesłane mu przez klienta nie naruszają prawa osób trzecich a – po drugie – aby włączając przesłane materiały do zamówionego projektu pamiętał o tym, że finalny projekt nie będzie składał się już w 100% z efektów jego pracy twórczej i warto ten fakt zaznaczyć w treści umowy z klientem.
Czym zatem jest prawo cytatu? Prawo cytatu to jeden z wyjątków prawa autorskiego – wyjątek od ogólnej zasady, zgodnie z którą zawsze należy uzyskać zgodę twórcy na korzystanie z efektów jego pracy twórczej.
Prawo cytatu zezwala bowiem na włączanie (inkorporowanie) „urywków utworów” lub całości „drobnych utworów” do nowego dzieła bez konieczności uzyskania zgody twórcy pod warunkiem, że owe wykorzystywanie fragmentów cudzych utworów odbywa się przy zachowaniu przesłanek określonych w art. 29 Pr. Aut.:
Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna i naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości. (art. 29 Pr. Aut.)
Wykorzystanie fragmentu/-ów cudzego dzieła będzie mieściło się w granicach prawa cytatu tylko wtedy, gdy takie użycie będzie uzasadnione jednym ze wskazanych w ustawie celów prawa cytatu tj.: wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna i naukowa, nauczanie bądź prawa gatunku twórczości.
Prawo cytatu to uzasadnione przepisami wykorzystanie fragmentów dzieła innego twórcy przy zachowaniu konkretnych warunków, ram prawa cytatu. Jakich?
Więcej o prawie cytatu: Co to jest prawo cytatu i jak z niego korzystać?
W wywiadzie poniżej wyjaśniam m.in. instytucję prawa cytatu oraz inne elementy prawa autorskiego w sieci w ramach kampanii „Prawo autorskie #bezSpiny”. Zapraszam:
#7 Naruszenie praw autorskich
Naruszenie praw autorskich może przydarzyć się każdemu twórcy prezentującemu swoje prace (nie tylko) w sieci. Co może zrobić osoba, która przypadkowo znajdzie swoje zdjęcie lub grafikę na obcej stronie internetowej lub w serwisie społecznościowym? Jakie narzędzia „obrony” oferuje jej prawo autorskie?
W materiale Jak bronić się przed naruszeniem praw autorskich? wymieniam najważniejsze roszczenia prawa autorskiego, o których powinien wiedzieć każdy twórca oraz przedstawiam historię artystki, która postanowiła z nich skorzystać.
Realizujesz projekt i zastanawiasz się, czy nie naruszasz praw osób trzecich? Porozmawiaj ze mną podczas konsultacji prawnych online.
#8 Q&A grafika o prawo autorskie
Prezentowanie swoich prac w portfolio, konieczność (lub jej brak) przesyłania klientowi plików otwartych czy zgodne z prawem korzystanie z fontów. To tylko kilka z obszarów, o które pytacie najczęściej. Po poprzednich edycjach GrafConf oraz Element Talk postanowiłam zebrać najczęściej zadawane pytania twórców i na nie odpowiedzieć. Zestawienie najczęściej zadawanych pytań przez projektantów wraz z odpowiedziami najdziesz tutaj:
- FAQ grafika o prawo autorskie. Najczęstsze pytania grafika o prawo autorskie
- Prawo dla projektantów czyli najczęściej zadawane pytania projektantów podczas GrafConf 2019
Wyświetl ten post na Instagramie
II. Prawo znaków towarowych
W odróżnieniu od prawa autorskiego, aby uzyskać ochronę oznaczenia słownego lub graficznego jako znaku towarowego, konieczne się spełnienie szeregu czynności, w szczególności:
- dokonanie wyboru towarów i/lub usług, dla których ma być wykorzystywany znak towarowy;
- prawidłowe wypełnienie i złożenie podania o uzyskanie prawa ochronnego na znak towarowy w wybranym urzędzie (w przypadku chęci uzyskania ochrony na terenie Polski – w Urzędzie Patentowym RP, w przypadku chęci uzyskania ochrony na terenie całej UE – w EUIPO: Urzędzie UE ds. Własności Intelektualnej);
- dokonanie płatności zgodnie z cennikiem opłat wybranego urzędu;
- monitorowanie procedury rejestrowej i prowadzenie ewentualnej korespondencji z wybranym urzędem bądź z innymi podmiotami obecnymi na rynku.
W porównaniu z powyższym, ochrona przyznawana przez praw autorskie jest ochroną bardzo wygodną i przyjazną dla twórcy.
Dlaczego jednak warto rozważyć ochronę oznaczenia słownego lub graficznego jako znaku towarowego? Aby móc cieszyć się wyłącznością i bezpieczeństwem – zarejestrowany znak towarowy widoczny jest w publicznie dostępnym rejestrze, co daje nam bezpieczeństwo i komfort działania – mamy bowiem pewność, że w przypadku, gdyby inni uczestnicy rynku zaczęli rozwijać swoje biznesy pod zarejestrowanym przez nas znakiem towarowym, mamy konkretne środki prawne, aby wezwać ich do zaprzestania naruszeń.
#1 Czym jest znak towarowy?
Znakiem towarowym jest każde oznaczenie, które służy do odróżniania towarów i usług jednego przedsiębiorstwa od towarów bądź usług innych przedsiębiorstw funkcjonujących na tym samym rynku.
Podstawową funkcją znaku towarowego jest zatem funkcja przekazania informacji o źródle pochodzenia towarów i usług dostępnych na rynku.
Cel znaku towarowego? Umożliwienie odróżnienia produktu lub usługi X od produktów bądź usług Y.
Warto pamiętać o tym, że pojedyncze słowa i hasła – co do zasady – pozostają poza ochroną prawa autorskiego dlatego w przypadku chęci ich „ochrony” warto sięgnąć po ochronę wynikającą z przepisów ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. prawo własności przemysłowej (dalej jako: „pwp”).
Jakie cechy musi spełniać oznaczenie, aby mogło zostać zarejestrowane jako znak towarowy?
Znakiem towarowym może być każde oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa oraz możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony.
Znakiem towarowym, w rozumieniu ust. 1, może być w szczególności wyraz, włącznie z nazwiskiem, rysunek, litera, cyfra, kolor, forma przestrzenna, w tym kształt towaru lub opakowania, a także dźwięk. (art. 120 p.w.p.)
W przypadku słownych znaków towarowych najważniejsze jest, aby oznaczenie słowne (=słowo), które ma zostać zarejestrowane jako znak towarowy, miało charakter abstrakcyjny, fantazyjny względem towaru lub usługi, dla których znak ma być wykorzystywany.
Nazwa fantazyjna vs. nazwa opisowa:
Dobrym przykładem oznaczenia fantazyjnego, które może być zarejestrowane jako słowny znak towarowy jest słowo „łaciate” dla mleka. Natomiast nie uzyska ochrony takie oznaczenie słowne, które jest opisowe względem towarów bądź usług, dla których ma być wykorzystywane. Trzymając się przykładu mleka – nie uzyska rejestracji jako słowny znak towarowy oznaczenie słowne np. „mleko mazurskie” dla mleka (charakter opisowy, brak zdolności odróżniającej).
Pamiętaj, że oznaczenie słowne lub graficzne – aby mogło zostać zarejestrowane jako znak towarowy, musi być możliwe do przedstawienia w rejestrze w sposób pozwalający właściwym organom i odbiorcom na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu ochrony udzielonej właścicielowi tego znaku towarowego. Największą szanse na ochronę mają zatem oznaczenia krótkie, spójne, jednoznaczne.
Ile trwa ochrona znaku towarowego?
Ochrona znaku towarowego trwa 10 lat od momentu dokonania zgłoszenia z możliwością
przedłużania ochrony o kolejne 10-letnie okresy (pod warunkiem uiszczenia stosownych opłat za ochronę).
Dlaczego warto zarejestrować znak towarowy?
Przez uzyskanie prawa ochronnego na znak towarowy nabywa się prawo wyłącznego używania znaku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. (art. 153 p.w.p)
Oprócz monopolu na korzystanie ze znaku towarowego, prawo ochronne na znak towarowy to istotny składnik majątkowy przedsiębiorstwa, który nie tylko podnosi wartość materialną przedsiębiorstwa, ale dodatkowo może być źródłem dodatkowych przychodów (możliwość udzielania licencji, sprzedaży praw itp.).
Chcesz dowiedzieć się więcej o rejestracji i korzystaniu ze znaku towarowego? Zobacz:
- Ile kosztuje rejestracja znaku towarowego?
- Znak towarowy – czy powinien mieć go każdy przedsiębiorca?
- Jak legalnie korzystać z cudzego znaku towarowego? Informacyjne użycie znaku towarowego
- Używanie cudzego znaku w e-commerce czyli o wyczerpaniu prawa do znaku towarowego
#2 Prawna ochrona marki osobistej a znak towarowy
Gdyby istniał skuteczny sposób prawny na zatrzymanie raz zbudowanego zaufania to byłaby to z pewnością najchętniej realizowana usługa prawna. Niestety, w tym zakresie prawo nie jest idealne. Co nie oznacza, że nie oferuje ono żadnych sposobów ochrony marki osobistej.
W artykule Prawna ochrona marki osobistej. Prawo do firmy a znak towarowy. Najlepszy sposób na ochronę marki przedstawiam dwa sposoby na ochronę marki osobistej [1] prawo do firmy oraz [2] znak towarowy.
Wolisz posłuchać o prawnej ochronie marki? Obejrzyj rozmowę, którą przeprowadziła ze mną z dr Sonia Szramek-Karcz:
III. Umowy w codziennej pracy projektanta
Zawieranie umów prawa autorskiego jest nieodłącznym elementem pracy w sektorze kreatywnym. Wcześniej czy później przyjdzie Ci zmierzyć się z umowami prawa autorskiego, dlatego im szybciej dowiesz się czym one są i co powinny zawierać, tym lepiej.
- Jakie umowy prawa autorskiego powinien znać każdy kreatywny?
- Czym jest umowa o przeniesienie majątkowych praw autorskich?
- Czym różni się licencja wyłączna od niewyłącznej?
- I o czym warto pamiętać zawierając umowę z klientem?
Przede wszystkim proszę pamiętaj o mądrym ustaleniu zasad współpracy i zawarciu umowy z klientem lub innym twórcą (współtwórcą) ZANIM zaczniesz wykonywać pracę twórczą, dobrze?
#1 Umowa o dzieło vs. umowa zlecenie
Każdy projektant powinien wiedzieć kiedy powinien podpisać umowę o dzieło a kiedy umowę zlecenia lub umowę o świadczenie usług. Po to, aby czuł się bezpiecznie i pewnie rozpoczynając współprace biznesowe z klientami i podwykonawcami.
Czym różni się umowa o dzieło od umowy zlecenia? I gdzie w tym wszystkim jest umowa o świadczenie usług? Nagranie spotkania na żywo poświęconego tej tematyce znajdziesz poniżej:
#2 Umowa jako porozumienie i wyraz wzajemnego zaufania
Panuje ogólne przekonanie, że umowy zawiera się “na złe czasy”. Czy rzeczywiście tak jest? Czy zawsze podczas zawierania umów kierujemy się obawą o (negatywną) przyszłość? Wierzę, że istnieje wiele różnych powodów, dla których ludzie zawierają pomiędzy sobą umowy i z całą pewnością strach przed przyszłością nie jest główną motywacją.
Czas najwyższy przyjrzeć się wyzwaniom, które utrudniają nam zawieranie (dobrych) umów i odczarować negatywne postrzeganie umów jako “ustaleń na złe czasy”. ©️
Zobacz: Umowa jako porozumienie i wyraz wzajemnego zaufania
#3 Umowa a emocje czyli co jest potrzebne aby zawrzeć umowę?
Wielu przedsiębiorców traktuje umowy jako zło konieczne lub jako niepotrzebny formalizm. Nikt nie lubi przechodzić przez tę całą „ zbędną papierologię”. Nikt nie lubi ustalać zasad współpracy bo to przecież nic przyjemnego lub wygodnego. A nuż trafimy na obszar, który będzie problematyczny i który „zepsuje” dobrze zapowiadającą się relację? Lepiej (bezpieczniej?) uznać umowę za niepotrzebny formalizm i po prostu liczyć na to, że współpraca przebiegnie „dobrze” – bez konieczności zawierania umowy, prawda? Nie prawda. Co jest niezbędne do tego, aby pomiędzy stronami doszło do zawarcia umowy?
I jak ważną rolę w procesie negocjacji umowy odgrywają emocje?
Zobacz: Umowa vs. emocje + komunikacja czyli co jest potrzebne aby zawrzeć umowę?
#4 Umowy prawa autorskiego w sektorze kreatywnym
Każdy twórca ma prawo swobodnie podjąć decyzję co do tego czy, z kim i na jakich warunkach chce zawrzeć umowę. Zgodnie z generalną zasadą swobody umów strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie lub zasadom współżycia społecznego (art. 353 (1) KC). W odniesieniu do prawa autorskiego zasada swobody umów doznaje jednak pewnych ograniczeń, o których dowiesz się z dalszej części artykułu. Oto najczęściej spotykane umowy prawa autorskiego:
- Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych:
Umowa przenosząca autorskie prawa majątkowe to umowa, dzięki której twórca przenosi na nabywcę autorskie prawa majątkowe do stworzonego przez siebie dzieła. Zakres tych praw określony jest przez treść umowy. Co istotne, umowa przenosząca własność autorskich praw majątkowych musi mieć formę pisemną.
Zobacz także: Umowa o przeniesienie praw autorskich – co powinno się w niej znaleźć?
- Umowa o korzystanie z utworu (umowa licencyjna):
W odróżnieniu od umowy przenoszącej majątkowe prawa autorskie, zawarcie umowy licencyjnej nie prowadzi do nabycia praw autorskich przez osobę trzecią. Udzielający licencji (licencjodawca) cały czas pozostaje właścicielem praw autorskich do utworu. Poprzez umowę licencyjną twórca (licencjodawca) udziela drugiej stronie jedynie upoważnienia do korzystania ze swojego utworu i to w tylko w takim zakresie, jaki został określony w treści umowy.
Twórca może udzielić upoważnienia do korzystania z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania (art. 67 ust. 1 Pr.Aut.)
Więcej o najczęściej spotykanych umowach prawa autorskiego: Umowy prawa autorskiego w sektorze kreatywnym
Wiesz, że podczas GrafConf 2017 moje wystąpienie dotyczyło właśnie umów prawa autorskiego w sektorze kreatywnym? Nagranie wykładu z 2017 r. (wciąż aktualnego) zobaczysz i posłuchasz tutaj:
#5 Jak o prawach autorskich rozmawiać z klientem?
Podczas spotkań i konsultacji z twórcami często słyszę pytanie o to, jak rozmawiać z klientem o prawach autorskich? Jak wyceniać swoją pracę twórczą? Jak negocjować, aby za dyspozycję prawami autorskimi otrzymać dodatkowe wynagrodzenie? Skuteczne komunikowanie klientowi informacji o prawach autorskich to prawdziwa sztuka, którą warto posiąść.
Jak o prawach autorskich rozmawiać z klientem -> przeczytaj materiał: Jak o prawach autorskich rozmawiać z klientem?
#6 Wycena praw autorskich
Wycena praw autorskich to temat, o który często pytacie. Dlatego gdy dostałam od Anety Duk zaproszenie do udziału w jednym z odcinków podcastu dla projektantów „Komunikacja wizualna”, aby porozmawiać właśnie o wycenie praw autorskich i wycenie pracy projektanta, nie wahałam się ani chwili. To było bardzo ciekawe i wartościowe spotkanie.
Zobacz: Wycena praw autorskich i pracy projektanta w podcaście „Komunikacja wizualna” Anety Duk
Zapraszam również do wysłuchania naszej rozmowy o prawach autorskich projektanta i wycenie jego pracy:
O wycenie pracy twórczej mówiłam również podczas webinaru „Wycena praw autorskich. Jak wyceniać swoją pracę twórczą?” na temat sprzedaży i wyceny praw autorskich, który odbył się w ramach programu edukacyjnego online „Sztuka to praca” skierowanego do artystek i artystów oraz przedstawicielek i przedstawicieli zawodów kreatywnych.
Rozmawialiśmy między innymi o tym w jaki sposób zarządzać swoimi prawa autorskimi, jak w dokonywaniu wyceny pracy twórczej może pomóc prawo autorskie oraz jak o sprzedaży praw autorskich rozmawiać z klientem. Zapis webinaru jest już dostępny. Zapraszam do wysłuchania i komentowania:
O wynagrodzeniu za przeniesienie praw autorskich mówiłam również podczas szkolenia, które przeprowadziłam dla studentów na Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie w ramach projektu Pro Arte Sztuka Przedsiębiorcza. Jedna z młodych artystek stwierdziła, że gdyby wszyscy młodzi twórcy znali przepis ustawy, który właśnie omawiałam, twórcom zdecydowanie łatwiej byłoby rozmawiać z klientem o pieniądzach.
Jaki przepis ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych miała na myśli młoda artystka? Zapraszam do lektury: Wynagrodzenie za przeniesienie praw autorskich
#7 Odstąpienie od umowy czyli jak rozstać się z klasą?
Już wiesz w jaki sposób mądrze rozpocząć i poukładać współpracę z klientem. Czas porozmawiać o kończeniu współpracy.
Zaczyna się niewinnie. Nieodpowiadanie na maile, nieodbieranie telefonów, wreszcie – niedotrzymywanie terminów ustalonych w harmonogramie lub prezentowanie niezadawalających efektów pracy. Po stronie zamawiającego rodzi się coraz większe niezadowolenie, aż przychodzi moment, kiedy pod wpływem emocji (tak, tak, w biznesie – jak w życiu – nawet przy podejmowaniu ważnych decyzji biznesowych często kierujemy się emocjami) zamawiający stwierdza: „Stop! Odstępujemy od umowy, przekazujemy projekt innemu wykonawcy”. Czy to rozwiązuje problem? Co dzieje się z prawami autorskimi do dzieła, które już powstało?
Przeczytaj: Odstąpienie od umowy a prawa autorskie czyli jak rozstać się z klasą?
___
*źródło: GrafConfTeksty, Edycja ’17 pod redakcją Moniki Suchodolskiej i Aleksandry Tulibackiej, Grafmag, Bydgoszcz 2018
Fot. Arkadiusz Wojtasiewicz
Mam nadzieję, że materiał „Prawo dla projektanta”, który dla Ciebie przygotowałam będzie dla Ciebie pomocny i będzie Ci służył. A gdyby Ci było mało to… zobacz także:
- 10 najczęstszych wymówek tych, którzy łamią prawo autorskie w sieci
- Prawo własności intelektualnej – narzędzie w rękach projektanta (wykład podczas Element Talks 2017)
- Prawo własności intelektualnej w pigułce czyli zestawienie najważniejszych wykładów i szkoleń
Powodzenia i do usłyszenia! ˆˆ
Na koniec zachęcam się do obejrzenia videorelacji z GrafConf 2023:
___
Potrzebujesz pomocy prawnej? Zapraszam na konsultacje prawne online.
Potrzebujesz sprawdzonego wzoru umowy? Zajrzyj do sklepu z dokumentami.
