Czym jest utwór – przedmiot prawa autorskiego? Czy narzędzia AI tworzą przedmioty praw autorskich?

Czy każdy wytwór ludzkiej kreatywności jest chroniony przez prawo autorskie? Czym jest utwór – przedmiot prawa autorskiego? Co pozostaje poza ochroną prawa autorskiego? I czy wytwory wygenerowane przez narzędzia AI mogą być chronione jako przedmioty prawa autorskiego? W drugiej części materiału odpowiadam na pytanie o to, czy wytwory generowane przez AI są chronione przez prawo autorskie. Zapraszam.

Potrzebujesz pomocy prawnej? Skorzystaj z konsultacji prawnych online.

Przedmiot prawa autorskiego stworzony przez człowieka

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Utworami chronionymi przez prawo autorskie mogą być rozmaite dzieła: literackie, plastyczne, fotograficzne, architektoniczne, muzyczne, choreograficzne czy filmowe wyłącznie jednak wtedy, gdy zostały stworzone przez człowieka.

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Zobacz także: Czy każde zdjęcie jest chronione przez prawo autorskie?

Co może być przedmiotem prawa autorskiego?

Wiesz już, że przedmiotem prawa autorskiego będzie wyłącznie przejaw działalności twórczej człowieka. Czy to oznacza, że każde dzieło będące wynikiem twórczej aktywności człowieka automatycznie nabędzie ochronę prawa autorskiego?

Nie. Aby dzieło będące wynikiem twórczej aktywności człowieka mogło uzyskać ochronę prawa autorskiego, musi ono spełnić kilka istotnych warunków.

Przedmiotem prawa autorskiego (zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych) będzie tylko taki przejaw działalności twórczej człowieka, który:

• ma charakter twórczy (a więc jest przejawem twórczej, kreacyjnej działalności człowieka -> kluczowa jest tutaj swoboda twórcza twórcy przy tworzeniu utworu);
• ma indywidualny charakter (utwór powinien być subiektywnie niepowtarzalny, nie mieć wiernego odpowiednika w przeszłości);
• jest ustalony w jakiejkolwiek postaci (utwór musi zostać tak uzewnętrzniony, nie może pozostać jedynie pomysłem w głowie twórcy).

Przedmiotem prawa autorskiego nie będzie zatem zdjęcie zrobione przez ciekawską małpkę, wzór „malowany” na szybie przez mróz czy piękna ballada wyśpiewana przez… kanarka. Więcej na ten temat posłuchasz w nagraniu live z cyklu #IPtalk:

Zanim przejdziesz do wysłuchania nagrania z cyklu #IPtalk przeczytaj proszę, jakie cechy utworu są obojętne dla faktu uzyskania ochrony przez prawo autorskie:

• wartość dzieła (dla faktu objęcia utworu ochroną prawa autorskiego nie ma znaczenia wartość dzieła, zarówno ta subiektywna, nadana przez samego twórcę, jak i obiektywna, wystawiana przez rynek);
• przeznaczenie dzieła (dla faktu objęcia utworu ochroną prawa autorskiego nie ma znaczenia czy utwór powstał dla jakiegoś konkretnego celu);
• sposób wyrażenia, uzewnętrznienia dzieła (rysunek wykonany na restauracyjnej serwetce będzie chroniony tak samo jak dzieło wykonane na płótnie);
• nakład i charakter pracy twórczej (dla faktu uzyskania ochrony prawnoautorskiej nie ma znaczenia, czy dzieło powstało w miesiąc, 2 lata czy w 2 minuty);
• stopień wysiłku intelektualnego;
• okoliczność, czy chodzi o twórczość opartą na samoistnym pomyśle, czy też na naśladownictwie (co ciekawe, za utwór prawa autorskiego uznawane są również dzieła, które powstały jako efekt naśladownictwa – utwory inspirowane, jeśli tylko posiadają cechy indywidualności i oryginalności.

Zobacz także: 👉 Inspiracja a opracowanie cudzego utworu – gdzie leży granica?

Zdjęcie wykonane przez sprytną małpkę a prawo autorskie

Kilka lat temu głośno było o sprawie zdjęcia ciekawskiej małpki, która wykorzystała chwilę nieuwagi fotografa Davida J. Slatera, chwyciła jego aparat i – zupełnie nieświadomie – zaczęła robić sobie zdjęcia. Wyjątkowe małpie selfie szybko trafiło do sieci, a jeden z internautów zamieścił nawet zdjęcie sprytnego makaka na Wikipedii. I wtedy się zaczęło.

Właściciel aparatu – fotograf David J. Slater – zwrócił się do Wikipedii z prośbą o usunięcie „jego zdjęcia”. Niestety, prośba fotografa nie została spełniona. Wikipedia nie zgodziła się na usunięcie zdjęcia małpki, ponieważ – jak argumentowała – to nie Slater jest właścicielem praw autorskich do zdjęcia małpki…

Dlaczego Wikipedia odmówiła Davidowi J. Slaterowi usunięcia zdjęcia sprytnego makaka? Dlatego, że David Slater – pomimo, że to właśnie jego aparatem fotograficznym wykonano sporne zdjęcie – nie posiadał do niego praw autorskich, ponieważ to nie on wykonał zdjęcie małpki.

Pojawiło się zatem kolejne pytanie: kto posiada prawa autorskie do małpiego selfie? Okazało się, że nikt. Dlaczego? Dlatego, że wykonane przez sprytnego makaka zdjęcie w ogóle nie jest utworem. Przedmiotem prawa autorskiego może być bowiem wyłącznie utwór stworzony przez człowieka.

Przedmiotem prawa autorskiego może być utwór stworzony wyłącznie przez człowieka.

Ta krótka historia o rezolutnej małpce ma za zadanie podkreślić fakt, że prawo autorskie nie ochroni (nawet najbardziej oryginalnej czy ciekawej) twórczej kreacji, jeśli nie została ona stworzona przez człowieka.

David J. Slater nie był właścicielem praw autorskich do spornego zdjęcia. Praw autorskich do zdjęcia nie posiadał także nikt inny. Zdjęcie małpki pozostało poza ochroną prawa autorskiego (warto jednak odnotować, że sprawa małpiego selfie bez wątpienia miała wpływ na dyskusję na temat praw zwierząt 👉 tutaj znajdziesz oświadczenie PETA w tej sprawie).

Właściciel praw autorskich do utworu

Właścicielem praw autorskich jest – co do zasady – twórca dzieła. Kim jest twórca? To osoba fizyczna (człowieka), która wniosła wkład twórczy do utworu, czyli stworzyła dzieło w rozumieniu prawa autorskiego.

Twórca to osoba fizyczna, kto swoją pracą twórczą przyczyniła się do powstania dzieła – pisarz, który napisał książkę, malarz, który namalował obraz czy tancerz, który stworzył choreografię.

A jak wyglądają prawa autorskie w sytuacji, gdy utwór jest wynikiem współpracy kilku osób? Zobacz także: 👉 Praca w zespole a utwór współautorski 

Czy sztuczna inteligencja może być twórcą utworu?

Przejdźmy teraz do elektryzującego wszystkich pytania o to, czy sztuczna inteligencja może być twórcą utworu – przedmiotu prawa autorskiego?

Odpowiedź brzmi: Nie. Dlaczego? Dlatego, że – co już doskonale wiesz – ochronie prawnoautorskiej podlegają wyłącznie utwory stworzone przez ludzi. Oznacza to, że wytwory generowane przez narzędzia AI nie będą uznane za przedmioty prawa autorskiego, a narzędzia AI nie mają statusu podmiotu praw autorskich (twórcy).

Jeśli jednak twórca (człowiek) bierze aktywny udział w procesie twórczym powstawania projektu przy pomocy narzędzia AI – np. edytuje wygenerowaną przez narzędzie AI treść lub kreatywnie aranżuje jej elementy, wprowadza swój własny wkład twórczy do wyniku zaproponowanego przez narzędzie – to taki wkład twórczy stworzony przez człowieka może podlegać ochronie prawnoautorskiej.

Kto jest właścicielem wytworów wygenerowanych przez narzędzia AI/ML?  Czy wytwory generatywnej sztucznej inteligencji można wykorzystywać komercyjnie?

Na te i na wiele innych pytań odpowiedź znajdziesz w materiale: 👉 Prawo autorskie a sztuczna inteligencja: Kluczowe wskazówki dla twórców – wywiad dla Klaudia Borowiec Podcast

Co pozostaje poza ochroną prawa autorskiego?

Wiesz już, że nie każde dzieło będące wynikiem twórczej aktywności człowieka automatycznie nabędzie ochronę prawa autorskiego. Co jeszcze – poza wytworami wygenerowanymi przez narzędzia AI – pozostaje poza ochroną prawa autorskiego?

❌ pomysły, koncepcje, metody działania,

❌ dokumenty urzędowe, akty prawne i symbole państwowe,

❌ wytwory o niskim poziomie twórczości (proste informacje prasowe, standardowe formularze i tabele, instrukcje etc.).

Art.  4. [Wytwory wyłączone spod ochrony prawnoautorskiej]

Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:

1) akty normatywne lub ich urzędowe projekty;

2) urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;

3) opublikowane opisy patentowe lub ochronne;

4) proste informacje prasowe.

źródło: art. 4 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Ochrona przedmiotu prawa autorskiego – podsumowanie

• Przedmiotem praw autorskiego (utworem) może być jedynie wytwór stworzony przez człowieka.
• Prawem autorskim będzie chroniony z mocy ustawy każdy przejaw działalności twórczej człowieka, który posiada cechy utworu wskazane w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
• Nie istnieje żaden rejestr przedmiotów chronionych prawem autorskim.
• Ochrona prawa autorskiego przyznawana jest automatycznie, z chwilą ustalenia dzieła. Twórca nie musi załatwiać żadnych formalności.

ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności (art. 1 ust.4 pr. aut.)

• Wytwory generowane przez narzędzia AI nie są utworami w rozumieniu prawa autorskiego.
• Narzędzia AI nie mają statutu twórców (podmiotów prawa autorskiego).
• Poza ochroną prawa autorskiego pozostają pomysły, koncepcje, metody działania, dokumenty urzędowe, akty prawne i symbole państwowe, wytwory o niskim poziomie twórczości (proste informacje prasowe, instrukcje, standardowe formularze czy tabele etc.), a także wytwory wygenerowane przez narzędzi AI i wytwory natury.

Warto na koniec zaznaczyć, że w przypadku praw własności przemysłowych takich jak znak towarowy lub wzór przemysłowy nabycie ochrony wygląda zupełnie inaczej.

Aby uzyskać ochronę np. znaku towarowego twórca musi dokonać odpowiednich czynności (o czym więcej dowiesz się w materiale)  👉 Czym jest znak towarowy? Czy każde logo może być znakiem towarowym?:

***

Fot.: zdjęcie autorstwa Eugenio Marongiu pochodzi z banku zdjęć Fotolia

Wzór umowy uwzględniający możliwość korzystania z narzędzi AI

Temat sztucznej inteligencji i prawa autorskiego jest dla Ciebie ważny? Zobacz także: