Utwór – przedmiot prawa autorskiego

Co tak naprawdę jest chronione przez prawo autorskie? Skąd wiedzieć, czy dany wytwór intelektualny jest chroniony przez prawo? Co może być przedmiotem prawa autorskiego? O tym w dzisiejszym tekście.

Sprytna małpka a prawo autorskie

Zapewne większość z Was słyszała już o sprawie zdjęć ciekawskiej małpki, która wykorzystała chwilę nieuwagi fotografa Davida J. Slatera, chwyciła jego aparat i zaczęła – zupełnie nieświadomie – robić sobie sama zdjęcia. Wyjątkowe małpie selfie szybko trafiło do sieci, a jeden z internautów zamieścił zdjęcie czarnego makaka na Wikipedii. I wtedy się zaczęło. Właściciel aparatu – fotograf David J. Slater – zwrócił się do Wikipedii z prośbą o usunięcie „jego zdjęcia”. Niestety, prośba fotografa nie została spełniona. Wikipedia nie zgodziła się na usunięcie zdjęcia małpki, ponieważ – jak argumentowała – to nie Slater jest właścicielem praw autorskich do zdjęcia małpki… Nie jest? To kto w takim razie jest?

Działalność kreacyjna człowieka a przedmiot prawa autorskiego

Okazuje się, że w przypadku sprawy selfie sprytnej małpki Wikipedia ma rację. David Slater faktycznie nie jest właścicielem praw autorskich do zdjęć. Co więcej, wszystko wskazuje na to, że nikt nie posiada praw autorskich do zdjęcia wykonanego przez sprytnego makaka. Dlaczego?

Przedmiotem prawa autorskiego może być utwór stworzony tylko i wyłącznie przez człowieka.

Prawo autorskie nie ochroni (nawet najbardziej oryginalnej) twórczej kreacji, jeśli nie została ona stworzona przez człowieka. David Slater nie jest właścicielem praw autorskich do spornego zdjęcia. Nie posiada ich również nikt inny (należy jednak odnotować, że sprawa małpiego selfie bez wątpienia miała wpływ na dyskusję na temat praw zwierząt; warto przeczytać oświadczenie PETA w tej sprawie). Co więcej, rzeczone selfie nie jest w ogóle przedmiotem prawa autorskiego. Utworami chronionymi przez prawo autorskie mogą być rozmaite dzieła: literackie, plastyczne, fotograficzne, architektoniczne, muzyczne, choreograficzne czy filmowe ale tylko pod warunkiem, że zostały stworzone przez człowieka. Przedmiotem prawa autorskiego nie będzie zatem zdjęcie zrobione przez ciekawską małpkę, wzór „malowany” na szybie przez mróz czy piękna ballada wyśpiewana przez… kanarka.

Co może być przedmiotem prawa autorskiego?

Przedmiotem prawa autorskiego będzie tylko taki przejaw działalności twórczej człowieka, który:

• ma charakter twórczy (a więc jest przejawem twórczej, kreacyjnej działalności człowieka);
• ma indywidualny charakter (utwór powinien być niepowtarzalny, nie mieć wiernego odpowiednika w przeszłości);
• jest ustalony w jakiejkolwiek postaci (utwór musi zostać tak uzewnętrzniony, aby mogła zapoznać się z nim chociażby jedna osoba trzecia – ktokolwiek poza samym twórcą).

Cechy obojętne dla faktu uzyskania ochrony dzieła przez prawo autorskie to:

• wartość dzieła (utwór może mieć wartość zerową, a i tak będzie chronione przez prawo),
• przeznaczenie dzieła (nawet bazgroł zrobiony dla zabicia czasu może być przedmiotem prawa autorskiego),
• sposób wyrażenia dzieła (rysunek wykonany na restauracyjnej serwetce też może być chroniony),
• nakład i charakter pracy twórczej (dla faktu uzyskania ochrony prawnoautorskiej nie ma znaczenia, czy dzieło powstało w miesiąc czy w 2 minuty),
• stopień wysiłku intelektualnego
• okoliczność, czy chodzi o twórczość opartą na samoistnym pomyśle, czy też na naśladownictwie (co ciekawe, za utwór prawa autorskiego uznawane są również dzieła, które powstały jako efekt naśladownictwa, jeśli tylko posiadają cechy indywidualności i oryginalności.

Właściciel praw autorskich do utworu

Właścicielem praw autorskich jest – co do zasady – twórca dzieła. Kim jest twórca? To osoba, która wniosła wkład twórczy do utworu, czyli stworzyła dzieło w rozumieniu prawa autorskiego. Twórca to osoba, kto swoją pracą twórczą przyczyniła się do powstania dzieła – pisarz, który napisał książkę, malarz, który namalował obraz czy tancerz, który stworzył choreografię. Twórcą utworu może być tylko człowiek.

Ochrona przedmiotu prawa autorskiego

Nie istnieje żaden rejestr przedmiotów chronionych prawem autorskim. Przyznanie praw autorskich właścicielowi utworu następuje automatycznie, z chwilą stworzenia dzieła. Autor dzieła nie musi załatwiać żadnych formalności.

ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności (art. 1 ust.4 pr. aut.)

Prawem autorskim będzie chroniony z mocy ustawy każdy wytwór działalności twórczej człowieka, który posiada cechy utworu (oryginalność – utwór musi być subietywnie nowym wytworem intelektu oraz indywidualność – dzieło powinno wyróżniać się na od takich samych wytworów działalności twórczej człowieka w sposób, który świadczy o jego wyjątkowości).

Warto na koniec zaznaczyć, że w przypadku praw własności przemysłowych nabycie ochrony wygląda zupełnie inaczej. Aby uzyskać ochronę np. znaku towarowego twórca musi dokonać odpowiednich czynności rejestracyjnych (o czym więcej przeczytasz w tekście „Logo a znak towarowy. Jak ochronić logo?”.

***

Fot.: zdjęcie autorstwa Eugenio Marongiu pochodzi z banku zdjęć Fotolia