Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich ©️ Kilka słów o początkach prawa autorskiego
Dzisiaj obchodzimy Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich©️. To dobra okazja do tego, aby opowiedzieć o początkach prawa autorskiego i odpowiedzieć na pytanie, po co w ogóle powstało nowoczesne prawo autorskie. Zapraszam.
Na co komu prawo autorskie?
Prawo autorskie jest „stosunkowo młodą” dziedziną prawa. Początek nowoczesnego prawa autorskiego datuje się dopiero na XVIII wiek, kiedy to rozwinął się pomysł zapewnienia twórcom szczególnej ochrony prawnej w postaci ustawy. Problem niedostatecznej ochrony praw autorskich dostrzegano jednak już wcześniej, czego najlepszym dowodem są przywileje nadawane konkretnym grupom twórców już od końca XV wieku.
W XVIII wieku powstały trzy ciekawe teorie uzasadniające potrzebę stworzenia prawa autorskiego.
#1 Pierwsza z nich zakładała, że dzieło jest uzewnętrznieniem indywidualnej osobowości twórcy i z tego względu zasługuje na szczególną ochronę. Teoria ta, bazująca na poglądach filozoficznych G. W. F. Hegla czy I. Kanta uzasadniała przyznanie twórcy praw autorskich koniecznością zaspokojenia pragnienia rozwoju jego osobowości artystycznej.
#2 Druga teoria tamtego czasu, tzw. koncepcja utylitarna, podkreślała, że praca twórcza jest dla twórcy źródłem zarobku, a zatem należy zapewnić twórcy na tyle mocną pozycję ekonomiczną, aby stanowiła ona motywację dla jego dalszej pracy twórczej. W przypadku koncepcji utylitarnej podkreślano wagę wynagrodzenia i tego, że twórczość powinna być odpowiednio nagradzana – przede wszystkim finansowo.
#3 Trzecia teoria (zaproponowana przez J. Locke’a) zakładała, że prawo do efektu pracy twórczej powinno należeć do autora. Zgodnie z tą teorią prawo autorskie miało zapewnić twórcy wyłączenie jego dzieła z powszechnej dostępności, o ile wyłączenie to nie narusza tzw. interesu powszechnego. Zwolennikami koncepcji J. Locke’a byli twórcy przełomowego – jak na ówczesne czasy – Statutu Królowej Anny (Anglia, 1710 r.), pierwszego oficjalnego dokumentu regulującego prawa autorskie w Europie.
Niezależnie od tego, która z powyższych koncepcji wyda Ci się najciekawsza, jedno jest pewne – już przed wiekami rozumiano potrzebę uregulowania sytuacji prawnej twórcy i efektów jego pracy twórczej. A jak tę konieczność widziano w naszym kraju?
Prawo autorskie w Polsce
Trudno dziś wyobrazić sobie funkcjonowanie naszego społeczeństwa bez prawa autorskiego. Ale nie zawsze tak było. Ustawodawstwo dotyczące ochrony praw twórców kształtowało się w Polsce – w porównaniu z innymi państwami europejskimi – wyjątkowo powoli. Dopiero w pierwszej połowie XX wieku pojawiła się pierwsza oficjalna regulacja chroniąca twórców i efekty ich pracy twórczej. Przyczyną tej opieszałości była sytuacja historyczna naszego kraju w XIX wieku. Będąc pod zaborami Polska nie miała szans na stworzenie własnego, narodowego ustawodawstwa – nie tylko dotyczącego prawa autorskiego.
Cierpliwość twórców została wynagrodzona. Kilka lat po odzyskaniu niepodległości, w 1926 r. sejm uchwalił pierwszą polską ustawę o prawie autorskim. Długo wyczekiwany tekst ustawy został bardzo wysoko oceniony przez zagranicznych specjalistów z dziedziny prawa autorskiego.
Pierwsza polska ustawa o prawie autorskim napisana została piękną staropolszczyzną i rozpoczynała się od definicji przedmiotu prawa autorskiego (utworu), zgodnie z którą:
“ Przedmiotem prawa autorskiego jest od chwili ustalenia w jakiej bądź postaci (słowem żywem, pismem, drukiem, rysunkiem, barwą, bryłą, dźwiękiem, mimiką, rytmiką) każdy przejaw działalności duchowej, noszący cechę osobistej twórczości.” (art. 1 ustawy prawo autorskie z 29 marca 1926 r.)
W związku ze zmianą ustroju politycznego ustawa z 1926 r. została zastąpiona przez ustawę z 1952 r. Ta ostatnia przetrwała aż do 1994 r., kiedy to Sejm uchwalił aktualnie obowiązującą ustawę z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, która objęła ochroną (oprócz praw autorskich twórców) także prawa pokrewne: prawo do artystycznego wykonania, prawo do fonogramu i wideogramu, prawo do nagrań radiowych i telewizyjnych oraz prawo do pierwszych wydań oraz prawo do wydań naukowych i krytycznych.
Jeden z najważniejszych aktów prawnych wszystkich twórców, ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych należy do najdłużej obowiązujących aktów prawnych w Polsce i jest regularnie nowelizowany. Ostatnia nowelizacja ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych miała miejsce we wrześniu 2024 r.
Zobacz także 👉 Nowelizacja prawa autorskiego 2024 © Najważniejsze zmiany dla twórców
Pomimo zachodzących zmian jedno pozostało niezmienne – prawo autorskie stawia wciąż twórcę w centrum uwagi i daje mu narzędzia do tego, aby ten mógł nie tylko skutecznie chronić swoich praw ale również, aby mógł zarabiać na swojej twórczości.
___
fot. Dan Cristian Pădureț on Unsplash
E-book: #TOP 7 najczęściej popełnianych błędów prawnych
Bezpłatny e-book dla twórców: #TOP 7 najczęściej popełnianych błędów prawnych przez twórców w branży kreatywnej to ważna pomoc dla każdego twórcy, który chce działać bezpiecznie na rynku kreatywnym oraz w pełni wykorzystać potencjał własności intelektualnej.
Poznaj najczęściej spotykane błędy twórców działających na co dzień w branży kreatywnej i dowiedz się, jak ich uniknąć.
