Prawa zależne. Czym są autorskie prawa zależne?
Autorskie prawa zależne. Niewielki, ale super ważny element każdej oferty, wyceny, umowy, o którym powinien pamiętać zarówno twórca, jak i jego klient. Czym są autorskie prawa zależne? I dlaczego warto o nich pamiętać?
Umowa a autorskie prawa zależne
Zamawiając utwór u twórcy coraz więcej klientów jest świadomych tego, jak ważne jest nabycie autorskich praw majątkowych do utworu, ewentualnie nabycie stosownej licencji.
Zobacz: Umowy prawa autorskiego w sektorze kreatywnym
Aby móc swobodnie korzystać z efektów zamówionej pracy twórczej klienci coraz częściej sami proponują umowę w formie pisemnej, aby nabyć autorskie prawa majątkowe do zamówionego utworu bądź aby nabyć stosowną licencję na jego wykorzystywanie (albo oczekują takiej umowy od twórcy – wykonawcy).
Zobacz: Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych – co powinno się w niej znaleźć?
Czy jednak uzyskując od twórcy licencję ( tj.zgodę na korzystanie z utworu) bądź nabywając autorskie prawa majątkowe do utworu klient może swobodnie modyfikować zamówiony utwór, wprowadzać do niego zmiany, odświeżać go, a następnie takim zmodyfikowanym utworem swobodnie rozporządzać? W przekonaniu wielu klientów odpowiedź brzmi „tak”. Przecież jak kupują samochód na własność to mogą przecież swobodnie go tuningować, a potem odsprzedać taką „stuningowaną” wersję, prawda? Czy tak też nie powinno być z zakupionym, do którego klient nabył skutecznie autorskie prawa majątkowe?
Nie. W przypadku przedmiotu prawa autorskiego sprawa ma się zupełnie inaczej. Do tego, aby móc swobodnie korzystać ze modyfikowanego, zmienionego, „odświeżonego” utworu klient/zamawiający potrzebuje bowiem czegoś jeszcze. Czego? Autorskich praw zależnych.
Czym są autorskie prawa zależne?
Aby móc swobodnie wprowadzać zmiany do utworu i takim zmienionym utworem dysponować – i to nawet pomimo nabycia autorskich praw majątkowych do utworu pierwotnego – zamawiający potrzebuje „dodatkowo” nabyć od twórcy prawo do korzystania z autorskich praw zależnych do utworu.
Autorskie prawa zależne to bowiem takie prawa, które umożliwiają modyfikowanie utworu, wprowadzanie do niego zmian, opracowywanie go w taki sposób, aby w wyniku tego opracowania powstał nowy utwór – opracowanie, zwane również (właśnie od praw zależnych) „utworem zależnym”. Co istotne, autorskie prawa zależne nie są domyślnie czy automatycznie przekazywane w chwili zawarcia umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych czy umowy licencyjnej.
Dzieje się tak dlatego, że autorskie prawa zależne to prawa, które stoją niejako „obok” – niezależnie od autorskich praw majątkowych. Są dodatkowym uprawnieniem twórcy, które powinno być respektowany przez wszystkie osoby chcące korzystać z utworu autorstwa twórcy.
Dlatego jeżeli klient/zamawiający planuje w przyszłości wprowadzić zmiany do zamówionego utworu a potem rozporządzać i korzystać z takiego zmienionego/zmodyfikowanego utworu to musi on pamiętać o uzyskaniu od twórcy utworu pierwotnego obowiązkowej zgody na korzystanie z autorskich praw zależnych do utworu.
Rozporządzanie i korzystanie z utworu zależnego
Co ciekawe, samo stworzenie utworu zależnego = opracowania (a zatem zmodyfikowanej wersji utworu pierwotnego, a zatem takiej, która powstała z wykorzystaniem elementów twórczych utworu pierwotnego) nie wymaga zgody twórcy. Ale już rozporządzanie i korzystanie z utworu zależnego (opracowania) uzależnione jest od zgody twórcy utworu pierwotnego. Zgodnie bowiem z art. 2 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. W przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania.
Warto dodatkowo podkreślić, iż zgodnie z art. 2 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych twórca utworu pierwotnego, który udzielił zezwolenia na wykonywanie zależnego prawa autorskiego (praw zależnych) może cofnąć swoją zgodę, jeżeli w ciagu 5 lat od dnia udzielenia takiego zezwolenia opracowanie (utwór zależny) nie zostało rozpowszechnione.
Twórca utworu pierwotnego może cofnąć zezwolenie, jeżeli w ciągu pięciu lat od jego udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega zwrotowi.
W drugim zdaniu ust. 3 art 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ustawodawca dodatkowo podpowiada twórcy, że ten może oczekiwać wynagrodzenia za udzielenie zezwolenia na korzystanie z autorskich praw zależnych, bez obawy, że będzie musiał to wynagrodzenie zwrócić. Gdy bowiem w terminie 5 lat od dnia udzielenia zezwolenia na korzystanie z autorskich praw zależnych, opracowanie (utwór zależny) nie zostanie rozpowszechnione, wypłacone twórcy raz wynagrodzenia nie podlega zwrotowi.
Autorskie prawa zależne a przeniesienie praw „w całości”
Wielu nabywców autorskich praw majątkowych – nabywców, którzy nabyli autorskie prawa majątkowe do utworu potwierdzając powyższe poprzez zawarcie stosownej umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych w formie pisemnej może być przekonanym, że autorskie prawa zależne wchodzą w skład „nabycia” autorskich praw zależnych, szczególnie, gdy w umowie pojawia się sformułowanie „całość” autorskich praw majątkowych.
Czy nabywając „całość” autorskich praw majątkowych do utworu nabywca nabywa również prawo do korzystania z praw zależnych tj. wykonywania prawa zależnego do utworu?
Nie, o czym ustawodawca jednoznacznie przesądził w treści art. 46 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych.
Opracowanie (utwór zależny) a utwór inspirowany
Skoro już wiemy, że twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego do utworu, pomimo tego, że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych, może pojawić się (a praktyce często pojawia się) pytanie, o to czy i jakie zmiany można wprowadzać do utworu, aby uzyskanie zgody na korzystanie z autorskich praw zależnych nie było konieczne?
Pytanie to pada szczególnie często wtedy, gdy klient-zamawiający zorientuje się, że takiej zgody/zezwolenia nie uzyskał (pomimo zawarcia z twórcą umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych w formie pisemnej). Odpowiedź brzmi: zawsze wtedy, gdy osoba trzecia (np. klient) chce korzystać z elementów twórczych utworu pierwotnego, a potem takim zmodyfikowanym utworem rozporządzać, konieczne jest uzyskanie zgody.
A contrario, aby taka zgoda nie była konieczna należy unikać korzystania z elementów twórczych utworu pierwotnego. Utwór pierwotny może w takiej sytuacji stać się inspirację, bodźcem psychologiczno-emocjonalnym do stworzenia zupełnie nowego, samodzielnego utworu w rozumieniu prawa autorskiego tj. utworu inspirowanego.
Utwór inspirowany to bowiem taki utwór, który powstał pod wpływem inspiracji dziełem innego twórcy (inspiracji rozumianej jako psychologiczno-emocjonalny odbiór cudzego dzieła). Utwór inspirowany jest samodzielnym dziełem, który posiada cechy indywidualnej twórczości artystycznej jego autora. Inspiracja drugim utworem stanowi tylko bodziec, pewien rodzaj natchnienia do realizacji własnego pomysłu. Co najistotniejsze, utwór inspirowany nie zawiera elementów twórczych cudzego utworu, a jedynie elementy niechronione, np. charakterystyczne cechy określonego stylu.
Zobacz także: Inspiracja a opracowanie cudzego utworu – gdzie leży granica?
O ile utwór inspirowany jest samodzielnym dziełem, które może być swobodnie wykorzystywane przez jego twórcę bez konieczności uzyskania zgody autora dzieła-inspiracji, o tyle w przypadku utworu zależnego jego rozporządzanie i wykorzystywanie zależne jest od zgody twórcy utworu pierwotnego. Właśnie dlatego w leadzie tego artykułu napisałam, że autorskie prawa zależne to „niewielkie”, ale super ważne prawa których istnienie (bądź ich brak) w umowie rodzi konkretne, daleko idące konsekwencje.
Autorskie prawa zależne – podsumowanie
Warto pamiętać, że klient – licencjobiorca bądź nabywca autorskich praw majątkowych do utworu nie nabywa automatycznie praw zależnych do utworu. Aby móc nie tylko swobodnie modyfikować utwór, ale również rozporządzać – korzystać i rozpowszechniać w przyszłości -utworem zaleznym tj. zmosyfikowaną wersją utworu pierwotnego konieczne jest uzyskanie zezwolenia twórcy na korzystanie z autorskich praw zależnbych. Co więcej, zgoda ta może być dodatkowo płatna.
Zobacz także: Wycena pracy twórczej. O czym pamiętać wyceniając prawa autorskie?
Zapominając o tak maleńkim elemencie jak autorskie prawa zależne – nabywca autorskich praw majątkowych nabywa prawo do swobodnego wykorzystywania utworu w zakresie określonym przez treść umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych ale jedynie do tej wersji utworu, do którego nabył autorskie prawa majątkowe.
___
fot. Andraz Lazic on Unsplash
- Inspiracja a opracowanie cudzego utworu – gdzie leży granica?
- Inspiracja czy plagiat w fotografii – Fotograficzny Mastermind
- Umowy prawa autorskiego w sektorze kreatywnym
Wyświetl ten post na Instagramie
