Domena publiczna – jedyna taka baza bezpłatnych zasobów do bezpiecznego i swobodnego wykorzystywania

Prawo autorskie

Magdalena Miernik-Grzesiowska

Opublikowano 10 lipca 2020

Z początkiem każdego nowego roku do domeny publicznej trafiają tysiące zdjęć, obrazów, książek, muzyki, filmów. 1 stycznia to bowiem Dzień Domeny Publicznej, w którym do domeny publicznej przechodzą utwory, które zostały stworzone przez twórców zmarłych 70 lat temu. W praktyce oznacza to, że twórczość tych osób staje się „wolna” i może być przez nas wszystkich swobodnie wykorzystywana, również do celów komercyjnych.

Domena publiczna – definicja

Pojęcie „domeny publicznej” nie jest zdefiniowanym terminem prawniczym. Wyjaśnienia pojęcia „domena publiczna” nie znajdziesz też w żadnej ustawie. Domena publiczna to bowiem pewna koncepcja, zgodnie z którą istnieje pewna sfera, w której znajdują się utwory niepodlegające ochronie prawa autorskiego. Utwory znajdujące się w domenie publicznej można swobodnie wykorzystywać (w dowolnym celu, również komercyjnym), kopiować, modyfikować i rozpowszechniać.

Zakres domeny publicznej

Ochrona prawnoautorska utworów rozpoczyna się z chwilą stworzenia dzieła. trwa przez całe życie jego twórcy i wygasa dopiero 70 lat po jego śmierci. Po upływie 70-letniego okresu czasu dzieło automatycznie przechodzi do domeny publicznej i może być rozpowszechniane i wykorzystywane w dowolnym celu (zobacz także: Jak długo trwa ochrona praw autorskich?).

W domenie publicznej znajdują się jednak nie tylko dzieła, co do których wygasły autorskie prawa majątkowe (upłynął 70-letni okres ochrony prawa autorskiego) ale również:

dzieła, które nigdy nie podlegały ochronie prawa autorskiego ze względu np. na zbyt niski poziom twórczości;
dzieła, które z mocy ustawy pozostawione są poza ochroną prawnoautorską, takie jak np. materiały urzędowe – rozporządzenia, ustawy (np. Konstytucja RP) czy proste informacje prasowe, krótkie oznaczenia słowne etc.

Domena publiczna w 2020 r.

Autorskie prawa majątkowe wygasają z końcem roku kalendarzowego, dlatego 1 stycznia każdego roku zbiór domeny publicznej powiększa się o kolejne dzieła, do których autorskie prawa majątkowe wygasły z końcem roku poprzedniego. Z początkiem 2020 roku do domeny publicznej przeszła twórczość takich twórców jak:

Aleksandra Ekster, artystka, malarka, pedagogożka, projektantka – zaprojektowała m.in. mundur wyjściowy dla Armii Czerwonej; jej prace znajdziemy m.in. w Google Arts&Culture oraz w nowojorkim muzuem sztyki współczesnej MoMA, do dziś stanowi inspirację dla projektantów mody (pisał o niej m.in. Vogue.pl: Aleksandra Ekster. Amazonka awangardy);
Margaret Mitchell, amerykańska dziennikarka i pisarka nagrodzona dwukrotnie nagrodą Pulitzera, autorka słynnej powieści „Przeminęło z wiatrem”;
Élisa Beetz-Charpentier, francuska rzeźbiarka i malarka; co warte odnotowania – w 2018 r. pojawiły się informacje o tym, że istnieje duże prawdopodobieństwo, że przyjęta w 1927 r. forma godła Polski (tak, dokładnie ta, na której bazuje aktualna wersja naszego godła państwowego) autorstwa Zygmunta Kamińskiego może być kopią wizerunku polskiego orła z plakietki zaprojektowanej w 1924 r. właśnie przez Elisę Beetz-Charpentier (pisała o tym m.in. Rzeczpospolita w artkule Wiktora Ferfeckiego: Godło Polski jest plagiatem?);
Jankiel Adler, żydowski malarz ekspresjonista i surrealista, grafik, scenograf i poeta pochodzenia polskiego, (obrazy Adlera można zobaczyć m.in. w Tate Gallery w Londynie oraz w sieci na artsy.net/artist/jankel-adler):

https://www.artsy.net/artwork/jankel-adler-untitled-composition

Od 1 stycznia 2020 r. każdy z nas może swobodnie korzystać z twórczości twórców zmarłych w 1949 r. (i wcześniej) swobodnie tworząc różnego rodzaju grafiki lub ilustracje (również – co warto raz jeszcze podkreślić – do celów komercyjnych).

Autorskie prawa osobiste a domena publiczna

W odróżnieniu do autorskich praw majątkowych, autorskie prawa osobiste są niezbywalne, nieprzenoszalne i nieograniczone w czasie.

autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem (art. 16 pr. aut)

Autorskie prawa osobiste trwają nadal nawet po śmierci twórcy. Z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych po śmierci twórcy może wystąpić małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo lub zstępni rodzeństwa (zobacz: Autorskie prawa osobiste czyli o więzi twórcy z utworem). Dlatego nawet, gdy wykorzystujemy dzieła, które znajdują się już w domenie publicznej, należy pamiętać o istnieniu autorskich praw osobistych i obowiązku wskazania imienia i nazwiska (pseudonimu) autora pracy.

Przykłady wykorzystania domeny publicznej u polskich projektantów

Beata Śliwińska tworząca pod pseudonimem Barrakuz to jedna z najpopularniejszych polskich projektantek, której słynne kolaże wykorzystywane są w różnego rodzaju kampaniach reklamowych. W swoich pracach Barrakuz często wykorzystuje zasoby domeny publicznej. Jedną z ciekawszych prac artystki jest projekt MONALISA’s smile stworzony dla polskiej marki modowej MEDICINE everyday therapy, w którym artystka wykorzystała słynny obraz Leonarda da Vinci „Mona Lisa” w nowy, świeży sposób.

Efekt? Oceńcie sami:

Innym przykładem umiejętnego korzystania z bogactwa domeny publicznej jest polska marka modowa CACOFONIA Milano, która na swoich projektach chętnie wykorzystuje twórczość znajdującą się już w domenie publicznej (z pewnością oszczędzając przy tym niemało na zamawianych grafikach). Poniżej przykład wykorzystania słynnego „Pocałunku” Gustava Klimta na kurtce bomberce CACOFONIA Milano :

Te wspaniałe projekty nie powstałyby bez umiejętnego wykorzystania utworów znajdujących się już w domenie publicznej w nowy, świeży sposób.

Domena publiczna – podsumowanie

Domena publiczna to ogromna baza utworów, z której można i warto czerpać bez ograniczeń. Dzieła, które 1 stycznia przechodzą do domeny publicznej stanowią wspólne dziedzictwo, które może być dowolnie (i bezpłatnie) wykorzystywane, remiksowane i przerabiane, również jako baza do nowych dzieł. Domena publiczna to jedyna w swoim rodzaju baza bezpiecznych zasobów, z którym powinien zaprzyjaźnić się każdy twórca.

___

Zobacz także:

Newsletter dla kreatywnych

Jesteś twórcą? Temat umów i prawa własności intelektualnej jest dla Ciebie ważny? Chcesz jako pierwszy dowiadywać się o najnowszych materiałach w bazie wiedzy, webinarach i szkoleniach? Zapraszam Cię do zapisania się do Newslettera dla kreatywnych! ❤

Potrzebujesz porady prawnej? Zapraszam Cię na konsultacje prawne online.

Potrzebujesz wzoru umowy? Zajrzyj do sklepu z dokumentami.

Szukasz bezpiecznego wzoru umowy o dzieło z przeniesieniem autorskich praw majątkowych, który będziesz mógł w łatwy sposób dopasować do swoich potrzeb? Kliknij na grafikę powyżej i skorzystaj z przygotowanego przez nas wzoru umowy o dzieło z przeniesieniem praw autorskich.

Fot.: Kolaż od Studio Lekko, CC BY SA, źródła: Lencse Zoltán, Fortepan: https://bit.ly/2TBrEn4 & Henri Matisse, domena publiczna: https://bit.ly/2CWUskI