„Kubuś Puchatek” a domena publiczna. Czy „Kubuś Puchatek” rzeczywiście jest w domenie publicznej?
Z początkiem każdego nowego roku do domeny publicznej trafia tysiące utworów, dla których wygasł okres trwania autorskich praw majątkowych. Utwór, który trafił do domeny publicznej staje się bardzo atrakcyjny, ponieważ może być swobodnie modyfikowany i wykorzystywany, również w celach komercyjnych. Na początku 2022 r. media na całym świecie obiegła informacja, że „Kubuś Puchatek” trafił do domeny publicznej. Czy rzeczywiście trafił? A jeżeli tak, to czy również w Polsce? „Kubuś Puchatek” a domena publiczna czyli o różnicach pomiędzy domeną publiczną w Polsce i w Stanach Zjednoczonych (i nie tylko). Zapraszam do lektury.
Czas trwania ochrony prawnoautorskiej
Przypomnijmy, że czas trwania autorskich praw majątkowych jest ograniczony. Zgodnie z przepisami polskiej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autorskie prawa majątkowe trwają od momentu ustalenia utworu, przez cały okres życia twórcy i wygasają 70 lat po jego śmierci. Następnie trafiają w sposób automatyczny do domeny publicznej (dokładnie 1 stycznia kolejnego roku po upływie 70 lat od śmierci ich twórcy).
Podstawą prawną dla takiego stanu rzeczy jest przepis art. 36 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym:
„Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu:
1) od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych (…)”
oraz przepis art. 39 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym:
„Czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg terminów określonych w art. 36 i art. 37.”
Więcej na temat czasu trawania praw autorskich: Jak długo trwa ochrona praw autorskich?
Po upływie czasu trwania autorskich praw majątkowych utwór trafia do domeny publicznej.
Czym jest domena publiczna?
Domena publiczna to pewna umowna sfera, w której znajdują się utwory, dla których upłynął czas trwania autorskich praw majątkowych. Utwór, który trafił do domeny publicznej staje się bardzo atrakcyjny, ponieważ może być swobodnie modyfikowany i wykorzystywany, również w celach komercyjnych.
Dlaczego domena publiczna jest tak atrakcyjna? Ponieważ utwory znajdujące się w domenie publicznej możesz bezpłatnie wykorzystywać w dowolnym celu, również komercyjnym. Co więcej, możesz je także swobodnie modyfikować i opracowywać (tworzyć utwory zależne bez obawy, że naruszyć prawa twórcy utworu pierwotnego).
Zobacz także: Domena publiczna – jedyna taka baza bezpłatnych zasobów do bezpiecznego i swobodnego wykorzystywania
Pamiętaj o autorskich prawach osobistych
Pomimo upływu czasu trwania autorskich praw majątkowych (i faktu, że utwór „przeszedł” do domeny publicznej) należy pamiętać o poszanowaniu autorskich praw osobistych autora utworu, do którego wygasły autorskie prawa majątkowe. Autorskie prawa osobiste do bowiem szczególne prawa, które są nieograniczone w czasie i trwają niezależnie od tego, czy autorskie prawa majątkowe już wygasły, czy nie.
autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem (art. 16 pr. aut)
Jak powinno w praktyce wyglądać owo „poszanowanie” autorskich praw osobistych?
Przede wszystkim poprzez respektowanie prawa twórcy do oznaczenia jego utworu imieniem i nazwiskiem (oraz poszanowania tytułu utworu, jeżeli taki został przez twórcę utworowi nadany).
Więcej na temat autorskich praw osobistych dowiesz się z materiału: Autorskie prawa osobiste – o więzi twórcy z utworem
„Kubuś Puchatek” a domena publiczna
Z początkiem 2022 r. media na całym świecie obiegła informacja o tym, że do domeny publicznej w Stanach Zjednoczonych z dniem 1 stycznia 2022 r. weszła również słynna powieść A.A. Milne pt.: „Winnie The Pooh” (w polskiej wersji językowej, w tłumaczeniu Pani Ireny Tuwim, „Kubuś Puchatek”).
Informacja ta pojawiła się przede wszystkim przy okazji informowania o innych utworach, które z dniem 1 stycznia 2022 r. weszły do domeny publicznej. Bez głębszej analizy można było odnieść mylne wrażenie, że oznacza to, że powieść pt.: „Kubuś Puchatek”autorstwa Alana Alexandra Milne opublikowana po raz pierwszy w Stanach Zjednoczonych w 1926 r. trafiła do domeny publicznej na całym świecie, również w Polsce.
Czy rzeczywiście z dniem 1 stycznia 2022 r. popularna powieść A.A. Milne pt.: „Winnie The Pooh” trafiła do domeny publicznej również w Polsce? A jeżeli nie – to dlaczego?
Domena publiczna w Polsce vs. w Stanach Zjednoczonych
Na początek warto podkreślić, że prawo autorskie ma charakter terytorialny i nie jest jednolite we wszystkich krajach. Również zasady, na podstawie których dzieła trafiają do domeny publicznej, różnią się od siebie w różnych częściach świata.
Zgodnie z polskim prawem autorskim – aby utwór trafił do domeny publicznej, musi upłynąć określony okres czasu liczony od daty śmierci jego twórcy (70 lat po śmierci twórcy).
Czy ta zasada obowiązuję również w Stanach Zjednoczonych?
W przypadku amerykańskiego prawa autorskiego „przejście” utworu do domeny publicznej uzależnione jest od daty śmierci jego twórcy ale jedynie w przypadku dzieł stworzonych po 1 stycznia 1978 roku. Dlaczego?
Dlatego, że tak tę kwestię uregulował w 1998 roku Kongres Stanów Zjednoczonych uchwalając akt prawny o nazwie „Copyright Term Extension Act”. Na mocy tego aktu prawnego utwory powstałe po 1977 roku (1 stycznia 1978 r. i później) objęte są 70-letnim czasem ochrony prawnoautorskiej liczonej od daty śmierci ich twórcy/-ów.
A co z utworami powstałymi wcześniej? Utwory wcześniejsze, opublikowane pomiędzy rokiem 1923 a rokiem 1977 objęte zostały 95 letnim okresem ochrony prawnoautorskiej liczonej od daty ich pierwszej publikacji.
Powieść autorstwa A.A. Milne pt.: „Winnie The Pooh” została po raz pierwszy opublikowana na terenie Stanów Zjednoczonych w 1926 r. W dniu 1 stycznia 2022 r. upłynął zatem 95 letni okres od roku jej pierwszej publikacji dlatego z dniem 1 stycznia 2022 r. trafiła ona do domeny publicznej w Stanach Zjednoczonych.
Przejście słynnej powieści autorstwa A.A. Milne do domeny publicznej w Stanach Zjednoczonych nie oznacza jednak jej automatycznego przejścia w innych krajach świata (np. w Polsce). Niestety nie.
„Kubuś Puchatek” a domena publiczna w Polsce
Na terytorium naszego kraju ma zastosowanie ww. zasada, zgodnie z którą utwór przechodzi do domeny publicznej 70 lat po śmierci jego twórcy.
W Polsce oryginał powieści zatytułowanej „Winnie The Pooh” autorstwa Alana Alexandra Milne przejdzie do domeny publicznej 70 lat po jego śmierci. Biorąc pod uwagę fakt, iż autor słynnej powieści dla dzieci zmarł w 1956 r., można łatwo obliczyć, że powieść w oryginalnej wersji językowej przejdzie do domeny publicznej w Polsce (tak samo zresztą jak – między innymi – w Wielkiej Brytanii) za trzy lata tj. w dniu 1 stycznia 2027 r. Musimy zatem jeszcze chwilę uzbroić się w cierpliwość.
A co by było, gdyby miejscem pochodzenia oryginalnej wersji „Kubusia Puchatka” były Stany Zjednoczone?
Taka sytuacja mogłaby rzeczywiście pozwolić na stwierdzenie, że – skoro ochrona autorska prawnoautorska wygasła w Stanach Zjednoczonych, to wygasła ona również automatycznie w innych krajach (precyzyjnie rzecz ujmując – we wszystkich krajach będących członkami Konwencji Bernańskiej). Dlaczego?
Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 8 konwencji berneńskiej, czas ochrony prawnoautorskiej utworu nie może przekroczyć czasu ochrony kraju pochodzenia tego utworu. To ozncza, że gdyby powieść autorstwa A.A.Milne powstała w Stanach Zjednoczonych (kraj pochodzenia) to należałoby wziąć to pod uwagę i uznać, że ochrona prawnoautorska tego utworu wygasła również w innych krajach, np. w Polsce.
Biorąc jednak pod uwagę fakt, że autor powieści o „Kubusiu Puchatku” – Alan Alexander Milne był Brytyjczykiem, a jego powieść powstała w Wielkiej Brytanii, na terenie której obowiązują analogiczne zasady ochrony prawnoautorskiej jak w Polsce, ochrona pierwotnej wersji powieści pt.: „Winnie The Pooh” trwa nadal (i to zarówno w Polsce, jak i w Wielkiej Brytanii – kraju pochodzenia).
*Powyższa zasada będzie miał zastosowanie jednak przede wszystkim do krajów spoza Unii Europejskiej. Dlaczego? Dlatego, że inną istotną zasadą wprowadzoną przez prawo unijne jest tzw. zakaz dykryminacji obywateli UE, który oznacza, że ochrona prawna w jednym kraju członkowskim nie może pogarszać sytuacji prawnej obywatela w innym kraju członkowskim, w którym jego sytuacja prawna ze względu na obowiązujące w tym kraju przepisy prawa jest korzystniejsza.
A co z ilustracjami do „Kubusia Puchatka”?
A co z ilustrachami autorstwa brytyjskiego artysty Ernesta H. Sheparda, które zdobiły pierwszą wersję powieści pt. „Winnie The Pooh” z 1926 r.?
Ilustracje autorstwa Ernesta H. Sheparda przejdą do domeny publicznej również 70 lat po śmierci ich autora, co nastąpi w dniu 1 stycznia 2047 r. – brytyjski artysta Ernest H. Shepard żył bowiem do 1976 r.
Polska wersja językowa „Kubusia Puchatka”
Jak wspomniałam powyżej – 1 stycznia 2022 r. do domeny publicznej w Stanach Zjednoczonych trafiła pierwsza, oryginalna, angielskojęzyczna wersja powieści „Winnie The Pooh” opublikowana w 1926 r.
W Polsce oryginał powieści autorstwa brytyjskiego pisarza A.A.Milne doczekał się kilku istotnych tłumaczeń. Autorką najpopularniejszego tłumaczenia powieści „Winnie The Pooh” na język polski jest Pani Irena Tuwim (która jest również autorką „imienia” Kubusia Puchatka w polskiej wersji językowej)
Z prawnego punktu widzenia tłumaczenie to utwór zależny – nowy, samodzielny przedmiot prawa autorskiego, do którego czas trwania ochrony prawnoautorskiej liczony jest tak jak w przypadku każdego nowego utworu.
Jeżeli autorką najpopularniejszego tłumaczenia powieści „Winnie The Pooh” na język polski jest Pani Irena Tuwim, która zmarła w 1987 r. to można łatwo obliczyć, że jej tłumaczenie słynnej powieści A.A.Milne przejdzie do domeny publicznej dopiero 1 stycznia 2058 roku.
Więcej na temat praw zależnych dowiesz się z materiału:Czym są prawa zależne?
Na drodze do swobodnego korzystania z historii o zabawnym misiu i jego przyjaciołach stoi jeszcze jedna przeszkoda. Jaka? Znaki towarowe.
Domena publiczna vs. prawo znaków towarowych
Wiele lat temu The Walt Disney Company (który wykupił prawa autorskie do „Kubusia Puchatka”) postanowił „wzmocnić” ochronę prawną „Kubusia Puchatka” i jego przyjaciół poprzez skorzystanie z przepisów prawa znaków towarowych.
The Walt Disney Company jest dzisiaj właścicielem szeregu znaków towarowych, które zapewniają The Walt Disney Company prawa wyłączne do korzystania z postaci znanych z historii o Kubusiu Puchatku w celach komercyjnych na tych terytoriach, na których dokonano rejestracji. Jak to możliwe?
Prawo własności przemysłowej – którego częścią jest prawo znaków towarowych – jest niezależnym zbiorem praw dającym uprawnionemu ochronę niezależnie od ochrony prawnoautorskiej. Znaki towarowe chronione są jako niezależne przedmioty prawa własności przemysłowej, niezależnie od czasu trwania ochrony prawnoautorskiej.
Przykładowo, jako słowny znak towarowy Unii Europejskiej chronione jest oznaczenie słowne „WINNIE THE POOH” czy „PIGLET” (nasz polski „Prosiaczek”).
https://www.youtube.com/watch?v=nj_-2feEM-c
Na terenie Polski zarejestrowany jest także słowno-graficzny znak towarowy „Kubuś Puchatek” za numerem Z.193315.
Więcej na temat znaków towarowych dowiesz się z materiału: Czym jest znak towarowy?
„Kubuś Puchatek” a domena publiczna – podsumowanie
Ochrona prawnoautorska różni się w różnych krajach i fakt, że utwór przeszedł do domeny publicznej w jednym kraju nie oznacza automatycznie, że trafił on do domeny publicznej również i w innym kraju. Warto mieć tego świadomość i nie dać się „nabrać” na nośne tytułu newsów publikowanych szczególnie na początku każdego roku kalendarzowego.
Słynna powieść „Winnie The Pooh” autorstwa Alana Alexandra Milne nie jest jeszcze w Polsce w domenie publicznej (a zatem nie można jej jeszcze swobodnie wykorzystywać bez uzyskania stosownej zgody). Oryginalna wersja powieści „Winnie The Pooh” trafi do domeny publicznej na terenie Polski po upływie 70 lat od śmierci jej twórcy – Alana Alexandra Milne – tj. w dniu 1 stycznia 2027 r.
Nawet jednak, gdy pierwotna wersja „Kubusia Puchatka” trafi do domeny publicznej w Polsce należy zachować czujność pamiętając, że do domeny publicznej przeszła jedynie oryginalna, pierwotna wersja utworu, nie jego tłumaczenie oraz, że osobnym, niezależnym przedmiotem prawa autorskiego są ilustracje, które trafią do domeny publicznej w późniejszym czasie.
Dodatkowo (gdyby tego było mało) konieczne jest każdorazowe sprawdzenie, czy pomimo faktu, iż utwór trafił do domeny publicznej, nie istnieją w mocy znaki towarowe, które dodatkowo chronią poszczególne elementy twórcze utworu korzystając z zupełnie niezależnego systemu – prawa znaków towarowych.
___
Potrzebujesz porady prawnej? Zapraszam na konsultacje prawne online
PS. Czy wiesz, że długość trwania ochrony prawnoautorskiej i zasady, na jakich utwory przechodzą do domeny publicznej w poszczególnych krajach świata znacznie się od siebie różnią? Tutaj znajdziesz listę zasad, na jakich utwory trafiają do domeny publicznej w różnych częściach świata: List of copyright terms of countries.
Newsletter dla kreatywnych czyli bądź na bieżąco
Zobacz także:
