Autorskie prawa osobiste – o więzi twórcy z utworem

Z chwilą ustalenia dzieła twórca nabywa dwa rodzaje praw autorskich: autorskie prawa majątkowe i autorskie prawa osobiste. Autorskie prawa osobiste chronią niebywalną „więź twórcy z utworem”. Co autorskie prawa osobiste oznaczają w praktyce?

Więź twórcy z utworem

Określenie „więź twórcy z utworem” pojawia się w art. 16 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem (art. 16 pr. aut)

Art. 16 pr. aut. nie definiuje pojęcia „więź twórcy z utworem”, wymienia za to szereg uprawnień, które chronią „więź twórcy z utworem”. Oto one – autorskie prawa osobiste:

#1 Prawo do autorstwa utworu

Prawo do autorstwa utworu to prawo twórcy do występowania w charakterze autora utworu oraz możliwość domagania się, aby nikt inny nie przywłaszczał sobie autorstwa jego dzieła.

#2 Prawo do oznaczenia utworu imieniem i nazwiskiem twórcy

Chodzi tutaj o możliwość oznaczenia utworu przez twórcę swoim imieniem i nazwiskiem, pseudonimem, inicjałami lub udostępnienia dzieła anonimowo. W przypadku utworów współautorskich (o których więcej przeczytasz w tekście Praca w zespole a utwór współautorski) wydawca powinien uzgodnić ze wszystkimi współautorami sposób, w jaki zostanie podana informacja o autorstwie dzieła do publicznej wiadomości.

#3 Prawo do nienaruszalności treści i formy utworu

Prawo do nienaruszalności treści i formy zwane jest również prawem do integralności utworu. Prawo to nakazuje publikowanie i rozpowszechnianie dzieła tylko w takiej postaci, jaka została mu nadana przez twórcę (dotyczy to również tytułu utworu). Do zakresu tego prawa zaliczyć można możliwość akceptacji przez autora dzieła (książki) ilustracji, którymi wydawca ma zamiar ozdobić utwór (artykuł, powieść czy opowiadanie).

Co istotne, w prawie do integralności utworu nie chodzi o uniemożliwienie dokonania jakiejkolwiek najmniejszej zmiany w utworze (np. poprawy błędu ortograficznego czy interpunkcyjnego). Nie każda zmiana dowolnego elementu treści lub formy utworu narusza prawo do integralności (art. 16 ust. 3 pr. aut.), lecz tylko taka jego zmiana, która zrywa lub „osłabia” więź twórcy z utworem, usuwa lub narusza więź między utworem a cechami indywidualizującymi jego twórcy.

#4 Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu

Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu sprowadza się do zakazu wykorzystywania dzieła w sposób, który może wprowadzić odbiorcę w błąd co do charakteru danego utworu (np. umieszczenie postaci fikcyjnej – bohatera literackiego – w innej fabule, które to umieszczenie może zmienić dotychczasowy obraz postaci utrwalony u czytelników).

#5 Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności

Powyższe uprawnienie daje twórcy możliwość podjęcia decyzji o tym, kiedy jego dzieło jest ukończone i gotowe do publicznego zaprezentowania (pierwszym udostępnieniem utworu nie będzie wysłanie utworu do osoby trzeciej – np. wysłanie tekstu do wydawcy przed publikacją).

#6 Prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu

Prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu służy twórcy niezależnie od tego, czy posiada on autorskie prawa majątkowe do swojego dzieła, czy też prawa te zostały przeniesione na osobę trzecią. W każdym momencie twórca ma prawo nadzoru nad tym, w jaki sposób jest wykorzystywane dzieło jego autorstwa (realizacją tego uprawnienia jest tzw. korekta autorska).

Katalog autorskich praw osobistych z art. 16 pr. aut. nie jest katalogiem zamkniętym. Do powyższej listy dodać można również prawo wycofania utworu z obiegu, prawo dostępu do utworu czy prawo sprzeciwu wobec zamiaru zniszczenia dzieła.

Autorskie prawa osobiste a więź twórcy z utworem

Nieograniczona w czasie i niepodlegająca zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem jest charakterystyczną cechą autorskich praw osobistych. Więź twórcy z utworem jest:

 nadrzędnym autorskim dobrem osobistym, który istnieje ze względu na każdy utwór i oznacza całość niemajątkowych wartości dla twórcy (…) ze względu na utwór*

Nie istnieje jeden standard „nasilenia” czy też „natężenia” więzi twórcy z utworem. Więź twórcy z utworem może być bardziej lub mniej ścisła w zależności od charakteru danego utworu. Co istotne, każdy przypadek zagrożenia czy naruszenia więzi twórcy z utworem powinien być rozpatrywany osobno.

Autorskie prawa osobiste – czy aby na pewno zawsze niezbywalne?

Na koniec jeszcze jedna ważna uwaga dla wszystkich twórców:

Niemożność zrzeczenia się więzi autora z utworem lub zbycia praw autorskich nie oznacza, że w umowach o korzystanie z utworu (umowach licencyjnych) lub umowach przenoszących autorskie prawa majątkowe do utworu nie mogą znaleźć się postanowienia, na mocy których autor zobowiąże się do niewykonywania osobistych praw autorskich lub nawet zezwoli zamawiającemu lub zleceniodawcy na wykonywanie prawa osobistego w jego imieniu. Więcej na temat najczęściej spotykanych umów w pracy kreatywnego przeczytacie w artykule Umowy prawa autorskiego w pracy kreatywnego.

***
*J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, wyd. Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa 2013, s. 106

Zobacz także:

• Jak o prawach autorskich rozmawiać z klientem?
• Umowy prawa autorskiego w sektorze kreatywnym
• Umowa o przeniesienie praw autorskich – co powinno się w niej znaleźć?

Newsletter dla kreatywnych

Szukasz bezpiecznego wzoru umowy o dzieło z przeniesieniem autorskich praw majątkowych, który będziesz mógł w łatwy sposób dopasować do swoich potrzeb? Kliknij na grafikę powyżej i skorzystaj z przygotowanego przez nas wzoru umowy o dzieło z przeniesieniem praw autorskich.

Fot.: Derek Wood and The Fury