Jak bronić się przed naruszeniem praw autorskich?

Naruszenie praw autorskich może przydarzyć się każdemu twórcy prezentującemu swoje prace (nie tylko) w sieci. Co może zrobić osoba, która przypadkowo znajdzie swoje zdjęcie lub grafikę na obcej stronie internetowej lub w serwisie społecznościowym? Jakie narzędzia „obrony” oferuje jej prawo autorskie? W tym artykule wymieniam najważniejsze roszczenia prawa autorskiego, o których powinien wiedzieć każdy twórca oraz przedstawiam historię artystki, która postanowiła z nich skorzystać.

Naruszenie praw autorskich – liczne narzędzia „obrony”

Przedstawiona poniżej lista roszczeń nie jest zupełna, bo gdybym chciała przedstawić Ci wszystkie narzędzia obrony przed naruszeniami praw autorskich ten artykuł byłby nie tylko nieznośnie długi, ale także zdecydowanie zbyt przytłaczający. Na początek wystarczy, że będziesz wiedział, że narzędzi „obrony” jest wiele. Dzieje się tak dlatego, że prawo autorskie – ze względu na ogrom możliwości wykorzystywania przedmiotów prawa autorskiego – jest szczególnie „podatne” na naruszenia. Nic więc dziwnego, że i narzędzi do „obrony” jest sporo.

W tym artykule przedstawię Ci najważniejsze roszczenia prawa autorskiego, które jako twórca musisz znać. Po to, abyś – gdy Twoje prawa autorskie zostaną naruszone – mógł zadziałać szybko. A na koniec przedstawię Ci historię Martyny Wędzickiej – Obuchowicz, która zdecydowała się z tych roszczeń skorzystać i doprowadziła do satysfakcjonującego dla niej finału sprawę o naruszenie praw autorskich.

#1 Roszczenie o zaniechanie naruszeń

Twórca fotografii, grafiki lub ilustracji, który zauważy swoje dzieło bezprawnie opublikowane w sieci (lub wykorzystane w jakikolwiek inny bezprawny sposób) może żądać zaniechania naruszeń.

Roszczenie o zaniechanie naruszeń polega na żądaniu powstrzymania się przez naruszającego od podejmowania działań, które wkraczają w monopol twórcy. Przykładowo, roszczenie o zaniechanie naruszeń może polegać na żądaniu zaprzestania rozpowszechniania treści, które naruszają prawa autorskie twórcy.

Adresatem żądania o zaniechanie bezprawnych działań będzie sprawca takiego naruszenia (autor/administrator strony www, właściciel profilu na Facebooku lub właściciel sklepu internetowego).

Twórca może żądać zaprzestania naruszeń zarówno wtedy, gdy stan naruszenia trwa, jak i wówczas, gdy istnieje jedynie obawa, że do naruszenia może zaraz dojść. Twórca może wytoczyć powództwo o zaniechanie naruszeń w każdym czasie, niezależnie od tego, czy sprawca naruszenia ma świadomość tego, że łamie prawo osoby trzeciej czy też nie.

Roszczenie o żądanie zaniechania naruszeń twórca może wytoczyć również wtedy, gdy sprawca naruszenia nie uzyskuje żadnej korzyści majątkowej w związku z bezprawnym wykorzystywaniem dzieła osoby trzeciej.

W wielu przypadkach roszczenie o zaniechanie naruszeń nie będzie wystarczające. Mleko już się wylało i są tego nieprzyjemne (dla twórcy) konsekwencje. Dlatego kolejnym roszczeniem oferowanym przez prawo autorskie jest:

#2 Roszczenie o usunięcie skutków naruszenia

Oprócz wspomnianego wyżej roszczenia o zaniechanie naruszeń twórca może domagać się  także usunięcia skutków naruszenia.

To znaczy, że twórca może żądać podjęcia takich działań, które mają na celu usunięcie określonego stanu sprzecznego z prawem. Takimi działaniami mogą być na przykład:

• usunięcie ze strony internetowej treści, które naruszają prawa autorskie twórcy,
• wycofanie ze sprzedaży online towarów, które naruszają prawa osób trzecich; a nawet
• zniszczenie bezprawnie wytworzonych kopii utworu, wszelkich towarów, opakowań lub materiałów reklamowych, które naruszają prawa autorskie twórcy.

Dla powstania odpowiedzialności z tytułu naruszenia praw autorskich nie ma znaczenia ani dobra wiara naruszyciela ani fakt, że dochował on najwyższej staranności przy sprawdzeniu, czy jego działanie nie narusza praw osób trzecich.

#3 Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej

Niezależnie od dwóch powyższych roszczeń, uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej.

Jakiego odszkodowania może domagać się twórca, którego prawa autorskie zostały naruszone?

Twórca może domagać się zapłaty tzw. „stosownego wynagrodzenia”, a więc takiego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu (innymi słowy: należałoby się twórcy w normalnych warunkach rynkowych, gdyby zawarł on – przykładowo – umowę o korzystanie z utworu w zakresie, w jakim doszło do naruszenia). Zgodnie z brzmieniem wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2004 r. (sygn. akt II CK 90/03 OSNC 2005, nr 4, poz. 66):

Wynagrodzenie stosowne (…) to takie wynagrodzenie, jakie otrzymałby autor, gdyby osoba, która naruszyła jego prawa majątkowe, zawarła z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia.

Odpowiedzialność naruszyciela nie jest zależna od winy. Odpowiada on za sam fakt naruszenia prowadzącego do powstania szkody. Warunkiem uwzględnienia roszczenia jest wykazanie przez uprawnionego, że naruszenie autorskich praw majątkowych doprowadziło do powstania szkody w jego majątku.

#4 Roszczenie o zapłatę „stosownej” sumy pieniężnej

W wyjątkowych sytuacjach, gdy naruszenie było bezprawne a roszczenie o zaniechanie naruszania lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla naruszyciela niewspółmiernie dotkliwe, można zastosować roszczenie o zapłatę stosownej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego.

Dobrym przykładem będzie tutaj naruszenie praw autorskich do tatuażu (zobacz: Chodzące dzieła sztuki: Tatuaż a prawo autorskie), który został bezprawnie zamieszczony na stałe na ciele człowieka, ale działanie naruszyciela nie było zawinione.

W takiej sytuacji roszczenie o zaprzestanie naruszeń czy roszczenie o usunięcie skutków naruszenia byłoby niewspółmiernie dotkliwe dlatego, zgodnie z treścią art. 79 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

Sąd może nakazać osobie, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, na jej wniosek i za zgodą uprawnionego, w przypadku gdy naruszenie jest niezawinione, zapłatę stosownej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego, jeżeli zaniechanie naruszania lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe.

Naruszenie praw autorskich a kumulowanie roszczeń

Twórco, pamiętaj, że prawo polskie dopuszcza możliwość tzw. kumulowania roszczeń. To znaczy, że w tym samym czasie możesz zwrócić się do osoby, która bezprawnie wykorzystuje Twoje dzieło zarówno z roszczeniem o zaniechanie naruszeń, jak i z roszczeniem odszkodowawczym. Możesz również powołać się na przepisy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji lub przepisy o ochronie dóbr osobistych. Każde z powyższych roszczeń ma bowiem charakter samoistny.

Naruszenie praw autorskich – dlaczego warto walczyć o swoje prawa?

O tym, że powyższe roszczenia nie są tylko teoretycznymi, oderwanymi od rzeczywistości przepisami lecz realnymi narzędziami, które mogą pomóc wyegzekwować prawa twórcy, świadczy chociażby satysfakcjonujące rozstrzygnięcie sprawy Martyny Wędzickiej -Obuchowicz – artystki z Gdańska, której prawa zostały naruszone kilka lat temu przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego.

Instytut Wzornictwa Przemysłowego w lutym 2015 r. wykorzystał ikony autorstwa młodej artystki  do stworzenia plakatu promującego swoje seminarium „Przemieszczajmy się! Trendy w projektowaniu komfortu podróży” nie pytając autorkę o zgodę. Instytut posłużył się czterema ikonami artystki – elementami projektu dyplomowego Martyny Wędzickiej -Obuchowicz (elementami przygotowanej przez artystkę identyfikacji wizualnej dla Pomorskiej Kolei Metropolitalnej – do zobaczenia tutaj).

Plakat z wykorzystaniem ikon Martyny pojawił się na stronie internetowej Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, na portalu Instytutu Wzornictwa Przemysłowego w serwisie społecznościowym Facebook oraz w materiałach promocyjnych w prasie ogólnopolskiej, m.in. w kwartalniku 2+3D. W ten sposób zostały naruszone nie tylko majątkowe, ale i osobiste prawa autorskie artystki.

Artystka skorzystała z narzędzi oferowanych przez prawo autorskie i zwróciła się do Instytutu z odpowiednimi roszczeniami. W efekcie spór udało się zakończyć polubownie bez wchodzenia na drogę sądową. Instytut Wzornictwa Przemysłowego nie tylko przeprosił artystkę za naruszenie jej praw na stronie Instytutu Wzornictwa Przemysłowego w serwisie społecznościowym Facebook ale również zobowiązał się do opublikowania przeprosin w kwartalniku 2+3D.

Martyna Wędzicka – Obuchowicz otrzymała również satysfakcjonującą rekompensatę finansową za naruszenie jej praw autorskich.

Wtedy, w 2015 r., mieliśmy przyjemność pokierować Martynę i pomóc w doprowadzeniu do pozytywnego finału sprawy. Kiedy potem zadałam Martynie pytanie o to, czy mogę przedstawić jej historię jako inspirację dla innych twórców usłyszałam: „Jasne –  jeśli komuś miałoby to pomóc lub chociaż odważyć się prosić o pomoc to jestem bardzo za!” 🙂

Dziękuję Martyna!

Okładka.: Noe Araujo (unsplash.com)