Praca twórcza na etacie a utwór pracowniczy
Utwór pracowniczy to utwór stworzony przez pracownika w efekcie wykonywania przez niego obowiązków wynikających ze stosunku pracy. Masz umowę o pracę? To artykuł właśnie dla Ciebie. Z tego tekstu dowiesz się, jakie prawa wobec Twojego utworu ma pracodawca.
Utwór pracowniczy – najważniejsze cechy
Utwór pracowniczy to utwór, który powstaje w ramach stosunku pracy – mam tu na myśli tylko stosunek zobowiązaniowy regulowany przez umowę o pracę. Utworem pracowniczym nie będzie zatem utwór powstały w wyniku wykonywania obowiązków wynikających z umowy o dzieło, umowy zlecenia czy umowy agencyjnej.
pracownik to osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 kodeksu pracy)
W przypadku utworu pracowniczego ważne jest, aby praca była wykonana bezpośrednio przez pracownika (zastępstwo nie wchodzi tutaj w grę).
Aby doszło do powstania utworu pracowniczego w spisie obowiązków twórcy-pracownika musi ponadto znaleźć się tzw. obowiązek działalności kreacyjnej. To oznacza, że z treści umowy o pracę powinien jasno wynikać obowiązek działalności twórczej pracownika, obowiązek działalności kreacyjnej. Jeżeli obowiązek twórczego działania nie będzie należał do obowiązków pracownika wynikających ze stosunku pracy, utwór stworzony przez pracownika – nawet w czasie wykonywanych dla pracodawcy pracy – nie zostanie uznany za utwór pracowniczy.
Utwór pracowniczy – kiedy pracodawca nabywa prawo do utworu?
Po stworzeniu utworu pracowniczego pracownik na obowiązek zawiadomić i dostarczyć swoje dzieło pracodawcy. Dostarczenie utworu to nic innego jak czynność zawiadomienia pracodawcy o powstaniu dzieła oraz przekazanie utworu wraz z nośnikiem fizycznym (przedmiotem, na którym utwór został utrwalony) do jego dyspozycji.
Pracodawca powinien następnie utwór przyjąć, a może to nastąpić w dwojaki sposób:
- Przyjęcie może nastąpić z chwilą złożenia przez pracodawcę odpowiedniego oświadczenia akceptującego utwór (owe „oświadczenie” może przybrać formę krótkiego: „Przyjmuję”);
- Przyjęcia może nastąpić automatycznie wraz z upływem 6 miesięcy od dostarczenia utworu przez twórcę (strony mogą określić także inny – krótszy bądź dłuższy – termin), o ile pracodawca nie zgłosił w tym terminie propozycji zmian, uzupełnień lub innych zastrzeżeń.
Jeżeli pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Strony mogą określić inny termin (art. 13 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych)
Skutki przyjęcia utworu przez pracodawcę
W chwili przyjęcia utworu pracowniczego, pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe do utworu stworzonego przez swojego pracownika.
(…) pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron (art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych)
Do konsekwencji przyjęcia utworu przez pracodawcę możemy zaliczyć zatem:
- nabycie autorskich praw majątkowych do utworu stworzonego przez pracownika w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron;
- zobowiązanie się wobec twórcy (pracownika) do rozpowszechnienia stworzonego przez niego utworu pracowniczego;
- nabycie własności przedmiotu (nośnika), na którym utwór utrwalono.
Zobowiązanie do rozpowszechnienia dzieła
Zgodnie z prawem autorskim, pracodawca ma 2 lata od momentu przyjęcia na rozpowszechnienie utworu pracowniczego.
Jeżeli pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu (…) art. 12 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Jeśli pracodawca nie rozpowszechni przyjętego utworu i tym razem, wówczas prawa uzyskane przez pracodawcę (wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono), powracają do twórcy. Warto wiedzieć, że strony mogą dobrowolnie regulować tę kwestię w umowie o pracę. Mogą one wyznaczyć inny (dłuższy bądź krótszy niż 2 lata) okres czasu na rozpowszechnianie dzieła oraz określić skutki jego niezachowania.
Czy pracownik ma prawo do dodatkowego wynagrodzenia?
Zgodnie z prawem autorskim pracownikowi (twórcy utworu pracowniczego) nie przysługuje prawo do dodatkowego wynagrodzenia z tytułu stworzenia utworu pracowniczego. Strony mogą jednak uregulować tę kwestię dowolnie w umowie o pracę. Istnieje więc możliwość dodatkowego wynagrodzenia za stworzenie dzieła pracowniczego ale tylko wtedy, gdy pracodawca na takie dodatkowe wynagrodzenie się zgodzi.
Utwór pracowniczy a autorskie prawa osobiste pracownika
Autorskie prawa osobiste mają ścisły, nierozerwalny związek z osobą twórcy, nie podlegają ani zrzeczeniu się, ani zbyciu (więcej o autorskich prawach osobistych przeczytasz również tutaj) i pozostają one przy pracowniku. Co to oznacza dla pracodawcy?
Pozostanie autorskich praw osobistych przy pracowniku oznacza dla pracodawcy następujące obowiązki:
- oznaczenie utworu pracowniczego imieniem i nazwiskiem jego autora (pracownika),
- zachowanie integralności utworu;
- rzetelne, zgodne z prawem wykorzystywanie utworu stworzonego przez pracownika.
Pozostanie autorskich praw osobistych przy pracowniku oznacza także, że pracownik może „chwalić się” swoim dziełem – żądać oznaczenia dzieła jego imieniem i nazwiskiem czy też umieszczać go w swoim portfolio twórcy (oczywiście bez prawa do jakiegokolwiek komercyjnego wykorzystywania dzieła – autorskie prawa majątkowe są bowiem własnością pracodawcy).
W praktyce jednak często zdarza się, że pracownik w umowie o pracę zobowiązuje się do niewykonywania autorskich praw osobistych (często również nieświadomie, nie do końca zdając sobie sprawę z konsekwencji takiego postanowienia). Postanowienie o zobowiązaniu się do niewykonywania autorskich praw osobistych pozbawia twórcę utworu pracowniczego prawa do „chwalenia się” swoim dziełem. Dlatego warto uregulować tę ważną dla twórcy kwestię jeszcze przed podpisaniem umowy – najlepiej już na etapie samych negocjacji z przyszłym pracodawcą.
Jak zmienia się sytuacja po zerwaniu przez strony stosunku pracy?
I na koniec odpowiedź na częste pytanie o to, jak zmienia się sytuacja twórcy – pracownika po ustaniu stosunku pracy. Rozwiązanie umowy o pracę niczego nie zmienia w kwestii dalszego posiadania przez pracodawcę autorskich praw majątkowych do utworu pracowniczego. Innymi słowy – rozwiązanie umowy o pracę nie powoduje, że pracodawca traci majątkowe prawa autorskie do utworów pracowniczych, a pracownik je na nowo nabywa.
***
zdjęcie autorstwa pressmaster pochodzi z banku zdjęć Fotolia