Prawa autorskie do książki-wywiadu

Opublikowano

Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2016, które odbyły się we Francji dobiegły końca. Nie skończyło się jednak zainteresowanie głównymi bohaterami tego sportowego wydarzenia. Okoliczność ta zaowocowała m.in. tym, że półki naszych księgarni zapełniły się licznymi biografiami oraz wspomnieniami piłkarzy lub trenerów doskonale znanych z europejskich aren.

Wiele takich pozycji książkowych powstaje dzięki współpracy co najmniej dwóch osób – pytającego i udzielającego odpowiedzi na pytania. Publikacje te są w zasadzie spisanymi, obszernymi rozmowami (są to tzw. książki wywiad-rzeka). Z perspektywy prawa autorskiego powstaje jednak bardzo ważne pytanie – kto posiada prawa autorskie do książki opartej na wywiadzie?

Prawa autorskie do książki-wywiadu: dwie koncepcje

Koncepcja #1: Autorskie prawo majątkowe do książki- wywiadu posiada ten, kto ją opracował.

Osoby, które reprezentują wskazany pogląd przekonują, że ten, kto zadaje pytania jest jednocześnie twórcą całego dzieła. To on tworzy koncepcję i wizję tego, w jaki sposób wywiad ma zostać przeprowadzony. Schemat wywiadu nie jest przypadkowy, lecz stanowi rezultat wcześniejszej pracy, która jest realizowana za pośrednictwem konkretnych, ułożonych w odpowiedniej kolejności pytań. Zwolennicy tego stanowiska argumentują więc, że odpowiedzi są jedynie rezultatem powyższych starań pytającego i nie mają charakteru twórczego. Taką opinię podzielił m.in. sędzia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej profesor Marek Safjan, który zapytany o prawa autorskie do wywiadu odpowiedział, że:

„autorskie prawa majątkowe oczywiście będą przysługiwały mnie, ponieważ ja będę ten wywiad pisał, wymyśliłem pytania, określiłem jego zakres”.

W konkretnych przypadkach niewątpliwie tak będzie. Ale czy zawsze?

Koncepcja #2: Autorskie prawa majątkowe do książki- wywiadu posiada zarówno osoba zadająca pytania, jak i osoba, która odpowiedzi udziela.

Książka jest efektem pracy co najmniej dwóch osób, których praca i wkład w jej powstanie zdecydował, że stworzono dzieło niezwykłe, które istnieje wyłącznie dzięki pracy wspólnej. Z jednej strony mamy osobę, która jest doskonale przygotowana do swojej roli – jest reżyserem wywiadu, chce przeprowadzić ukierunkowaną rozmowę w celu osiągnięcia zamierzonego rezultatu. Z drugiej strony z kolei – pojawia się osoba, która w sposób twórczy odpowiada na pytania. Czasami udzielający odpowiedzi zmienia porządek zadawanych pytań, niektóre z nich modyfikuje. Decyduje się opowiedzieć historię, która jego zdaniem bardziej zainteresuje czytelników, lub z którą bardziej jest związany. Zdarza się też, że zaczyna opisywać pewien fakt, który łączy się z kolejnym i kolejnym. Tak powstaje kilkudziesięciostronicowa wypowiedzieć. Okoliczności te powodują, że całkowicie słusznym jest rozważenie, czy mamy do czynienia ze współautorstwem.

Prawa autorskie do książki-wywiadu: współautorstwo

W przypadku wątpliwości, czy powstałe dzieło ma charakter autorski należy sprawdzić czy łącznie spełnione zostały trzy podstawowe warunki.

  • Dzieło każdego z co najmniej dwóch osób ma charakter twórczy

Charakter twórczy musi mieć zarówno praca pytającego, jak i odpowiadającego na pytania. Jeżeli jedna z nich dzieli się wyłącznie swoim pomysłem, ideą lub dostarcza materiał, na podstawie którego dzieło będzie tworzone*, to nie można przyjąć, iż działanie to jest twórcze, indywidualne, a jego efekt posiada przymiot niepowtarzalności. W każdym przypadku należy bowiem pamiętać o podstawowej definicji prawa autorskiego, tj. definicji utworu (art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Zgodnie z tą definicją utwór jest rezultatem twórczości, na który składają się indywidualizm i oryginalność.**Rozważając zaistnienie warunku pierwszego nie można także zapomnieć, że nawet minimalny stopień indywidualności uzasadnia uznanie działa za przedmiot prawa autorskiego.

  • Połączenie dzieł wywołuje nowy efekt, tj. powstaje jedno dzieło o samoistnej wartości

Jeżeli książka- wywiad ma wyjątkowy charakter tylko dlatego, że wkład twórczy każdego z autorów został wniesiony właśnie w celu stworzenia jednego, wspólnego dzieła, to warunek drugi został spełniony. Fakt istnienia dwóch odrębnych utworów, które ostatecznie zostały połączone w celu stworzenia jednego dzieła także spełnia ten warunek. Dopuszcza się bowiem sytuację, w której autorzy nie współpracują jednocześnie nad utworem ale razem dążą do wykreowania takiej książki.

  • O kształcie dzieła decyduje każda z osób biorących udział w jego powstaniu

W doktrynie i orzecznictwie w zasadzie bezsporny jest pogląd mówiący o tym, że dla zaistnienia współautorstwa niezbędne jest, aby współpraca była wynikiem porozumienia, obejmującego stworzenie wspólnym wysiłkiem wspólnego dzieła, przy wzajemnej akceptacji wkładów twórczych.***Autorzy muszą ze sobą współpracować. Oznacza to, że obejmują oni swoją wolą takie działanie. Mają zamiar stworzyć utwór podlegający ochronie prawno-autorskiej. Działanie twórcze jednego z nich ma bezpośredni wpływ na działanie drugiej osoby – w trakcie podejmowanych działań inspirują się wzajemnie. Nie powinno ulegać wątpliwości, że zupełnie wystarczającym jest, gdy z samego zachowania autorów wynika, że podejmują wspólną pracę w określonym celu. Zaistnienie współautorstwa nie wymaga, aby porozumienie autorów została spisane w formie umowy. Okoliczność ta jest od siebie niezależna. Sąd Najwyższy w jednym z orzeczeń stwierdził jednoznacznie, iż

„współtwórczość wynikająca ze współpracy przy tworzeniu dzieła kilku osób, nie może powstać niezależnie od woli twórców, musi bowiem istnieć choćby dorozumiane, wynikające z czynności konkludentnych, porozumienie współtwórców co do stworzenia wspólnym wysiłkiem wspólnego dzieła.”****

Zasada ta ma dwa aspekty. W przypadku, gdy strony zdecydują się na zawarcie umowy i oświadczą w niej, iż stworzą wspólne dzieło, jednak z okoliczności faktycznych nie wynika, że ma ono taki przymiot, to spisane oświadczenie nie będzie miało żadnego wpływu na rzeczywisty charakter utworu. Nie można bowiem w przypadku utworu i współautorstwa bazować wyłącznie na oświadczeniach stron umowy. Samo stwierdzenie, że podejmuje się działanie, którego efektem będzie utwór wspólny nie przesądza o jego zaistnieniu. Dopiero faktyczne elementy, których spełnienie jest konieczne będą decydowały o tym, że dany utwór jest wynikiem wspólnej pracy twórców. Oznacza to, że badając charakter prawny dzieła należy rozważyć, czy wszystkie wskazane wyżej warunki zostały spełnione.

Prawa autorskie do książki-wywiadu a rzeczywistość

Przeglądając półki naszych księgarni można zauważyć wiele pozycji książkowych, których schemat opiera się na wywiadzie- rzece. Czy zastanawialiście się kiedyś, jak zostały uregulowane autorskie prawa majątkowe do tych utworów? Jak pod kątem prawnym zakwalifikować książkę- wywiad z popularnym gangsterem z lat 90’, słynnym piłkarzem czy bohaterem wojennym? Na którą koncepcję byście się zdecydowali?

Powstanie utworu w postaci książki – wywiadu, w zależności od okoliczności sprawy może zostać uznane za dzieło współautorskie lub wręcz przeciwnie – jako utwór jednego twórcy. I choć każdy przypadek jest inny i podlega odrębnej analizie, to jednak w mojej ocenie w wielu przypadkach będziemy musieli zakwalifikować utwór jako dzieło współautorskie.

W takiej sytuacji bezwzględnie należy pamiętać o tym, że choć istnieje jedno dzieło, to ma ono co najmniej dwóch twórców. Taki utwór podlega nieco innym warunkom eksploatacji, o czym stanowi w szczególności art. 9 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Jedynie zakreślając ramy tego zagadnienia należy wskazać, że każda z tych osób wspólnie posiada majątkowe prawa autorskie, zatem do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców. W tym miejscu zdecydowanie należy jednak zaznaczyć, że wspólnie twórcy posiadają jedynie majątkowe prawa autorskie. Osobiste prawa autorskie i uprawnienia z nich wynikające każdy z twórców wykonuje samodzielnie i niezależnie od siebie.

***

*Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 05.07.2002r. , sygn. akt.: III CKN 1096/00, Legalis nr 55987

**J. Barta, Prawo autorskie. System prawa prywatnego. Tom 13, Legalis

***Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.02.2014r. , sygn. akt.: V CSK 180/13, Legalis nr 981905

****Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5.07.2002 r., sygn. akt.: III CKN 1096/00, Legalis nr 55987

Zobacz także: Praca w zespole a utwór współautorski

zdjęcie autorstwa Ivan Kruk pochodzi z banku zdjęć Fotolia

Czy wiesz, że Lookreatywni to nie tylko baza wiedzy?

Jesteśmy zaufanym partnerem, który nie tylko doradza i zabezpiecza klienta pod względem prawnym, ale również wspiera go biznesowo.