Regulamin korzystania z artykułów prasowych i #11słów a prawo przedruku

12 stycznia 2015 r. Izba Wydawców Prasy (IWP) ostatecznie przyjęła rekomendację strategii walki z internetowym kopiowaniem newsów. Akcja wymierzona jest w podmioty, które oparły działalność na podkradaniu treści stworzonych wysokim kosztem przez profesjonalnych przedstawicieli prasy. Jak opisuje Eryk Mistewicz, autorzy wtórnych tekstów wykorzystują całe fragmenty pierwotnych artykułów, efekt końcowy jest praktycznie całkowicie wypełniony pożyczonymi treściami, a po dodaniu stockowego zdjęcia artykuł jest podpisywany przez pożyczającego. Takich treści można stworzyć tysiące w ciągu kilku godzin. Wszystko po to, aby przyciągnąć odbiorcę do zamieszczonej w serwisie reklamy… Czy takie działanie jest zgodne z prawem?

Regulamin korzystania z artykułów prasowych a prawo przedruku

Internetowe kopiowanie realizuje się w oparciu m.in. o przepisy prawa autorskiego dotyczące dozwolonego użytku, w tym prawo przedruku (art. 25 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych).

Czym jest prawo przedruku?

Jest to licencja ustawowa pozwalająca na rozpowszechnianie w prasie, radiu i telewizji, w celach informacyjnych m.in. sprawozdań o aktualnych wydarzeniach, aktualnych artykułów na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne i aktualnych wypowiedzi i fotografii reporterskich.

Zajmujące się tym podmioty liczą na korzystną dla nich interpretację przepisów. Zjawisko to jest powszechne, więc można by uznać, że do skutecznej walki z nim należy poczekać na zmiany w prawie lub jednoznaczną linię orzeczniczą sądów. Okazuje się, że niekoniecznie.

Izba Wydawców Prasy przyjęła, że uściślenie interpretacji istniejących przepisów można zawrzeć w wewnętrznym akcie prawnym (Regulaminie korzystania z artykułów prasowych), tworzącym, jak zapisano w uzasadnieniu Regulaminu, „ramy środowiskowe” dla korzystania z artykułów. Przewidziano też, że każdy tekst objęty ochroną można odpowiednio oznaczyć – znakami © i (p), o czym więcej dalej.

Prawo przedruku a interes ekonomiczny

Esencją Regulaminu jest zwrócenie uwagi, że powołane w przepisach dotyczących dozwolonego użytku słuszne interesy twórcy (wydawcy) to także interes ekonomiczny – interes w tym, aby czytelnik kupił wydanie prasowe lub połączył się ze stroną internetową jej wydania elektronicznego. Wszystko, co czyni takie czynności zbędnymi, zdaniem wydawców narusza ich prawnie chronione interesy, wyłączając dozwolony użytek.

Kontekst prawny Regulaminu został wyjaśniony przez IWP w uzasadnieniu, które znajdziesz tutaj. Regulamin jest aktem krótkim, o mocno skoncentrowanej treści. Zawiera niejedno nawiązanie do przepisów i aktualnego orzecznictwa, i ewidentnie jest wynikiem głębokiej ekspertyzy. Precyzuje rozumienie takich terminów ustawowych i pozaustawowych jak przedruk, fotografia reporterska, artykuł aktualny, słuszne interesy twórcy czy dozwolone ramy cytatu (wprowadzając m.in. zasadę 11 słów). Terminy te są przedmiotem analiz teoretyków prawa i sądów, ale określenie, co oznaczają – aktualnie, w praktyce branży prasowej – pozostaje w rękach członków tego środowiska.

Nowe zasady korzystania z cudzych artykułów prasowych

Poza interpretacją pojęć, Regulamin wprowadza narzędzie, którego znaczenie praktyczne można odnieść bezpośrednio do przepisów prawa autorskiego, konkretnie do prawa przedruku w odniesieniu do artykułów aktualnych:

Wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji: (…) już rozpowszechnione (…)
b) aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione (art. 25 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych)

Chociaż ustawa pozwala na rozpowszechnianie artykułów aktualnych o tematyce politycznej, gospodarczej lub religijnej, dopuszcza jednak zakazanie korzystania z tego uprawnienia w treści artykułu aktualnego. Zgodnie z Regulaminem, zamieszczenie w artykule znaku © oznacza potwierdzenie, że wydawcy przysługują prawa autorskie do utworu, a także zastrzeżenie, że rozpowszechnianie artykułu aktualnego jest zabronione, co wyłączałoby prawo przedruku.

Jednocześnie, zgodnie z regulacją o prawie przedruku, nawet w braku zastrzeżenia o zakazie, autor, którego utwór jest tak rozpowszechniany, zachowuje prawo do wynagrodzenia. Regulamin natomiast wprowadza możliwość oznaczenia treści również symbolem (p) – płatny, odpłatność. Oznaczenie (p) w przypadku artykułów aktualnych przypominałoby zatem o ustawowym obowiązku uiszczenia wynagrodzenia, a przy użyciu © łącznie z (p) – o możliwości odpłatnego wykorzystania treści za zgodą podmiotu uprawnionego. Symbole te są jednocześnie uniwersalne i w innych sytuacjach mogą wzmacniać ochronę prawnoautorską określoną w innych przepisach.

#11 = nowe prawo przedruku?

Regulamin przyjmuje jednolitą interpretację przepisów adresowaną do członków szeroko rozumianego środowiska prasowego i podmiotów związanych z branżą. W ten sposób pożyczający cudzą treść wie, jakie jest stanowisko podmiotu uprawnionego, zanim naruszy jego prawa. Na pierwszy rzut oka widać prewencyjny (przede wszystkim psychologiczny), a także dowodowy walor takiej praktyki. Poza tym trudno będzie naruszycielowi zasłaniać się w ewentualnym sporze dobrą wiarą, co może mieć znaczenie w konkretnych okolicznościach sprawy.

Jak napisano w uzasadnieniu regulaminu, jego przyjęcie może stać się „podstawą do dokonywania wykładni przepisów dotyczących dozwolonego użytku chronionych utworów”. Warto pamiętać, że prawo operuje nie tylko klauzulą generalną uzasadnionych interesów twórcy, ale także odwołuje się do zasad współżycia społecznego i zwyczaju. Zawsze jesteśmy w lepszej sytuacji, jeśli zasady obowiązujące w danym środowisku z odpowiednim wyprzedzeniem zapiszemy, choćby następowało to w akcie prawnym pozbawionym waloru powszechnego obowiązywania (tzw. soft law). Zasady przyjmowane w danym środowisku i zabrane w niewiążącym akcie prawnym zwane są niekiedy lex mercatoria. Takie zbiory mogą i powinny nabierać znaczenia prawnego w praktyce, a także w razie sporu (sądowego, arbitrażowego), czy to powoływane bezpośrednio, czy też w ramach interpretacji istniejących w prawie klauzul generalnych – takich jak słuszne interesy twórcy, zasady współżycia społecznego czy zwyczaj.

***
Fot.: unsplash.com