Czy każde zdjęcie jest chronione przez prawo autorskie?

Kilka dni temu uczestniczyłam w rozmowie na temat dzisiejszej fotografii. Jeden z rozmówców przekonywał, że każde zdjęcie udostępnione w sieci jest chronione przez prawo autorskie. Niestety, nie mogłam zgodzić się z jego zdaniem. Dlaczego?

Fotografia a prawo autorskie

Owszem, zdjęcia mogą być chronione przez prawo autorskie (i w ogromnej ilości przypadków są) ale tylko pod warunkiem, że są one utworami w rozumieniu prawa autorskiego. Nie każda fotografia będzie uznana za utwór, podobnie jak nie każda osoba robiąca zdjęcia będzie mogła być nazwana twórcą – podmiotem prawa autorskiego. Dlaczego?

Fotografia a prawo autorskie. Indywidualny charakter zdjęcia

Przedmiotem prawa autorskiego będzie tylko taka fotografia, która jest przejawem działalności twórczej człowieka o indywidualnym charakterze.

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze (…) niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 pr. aut.)

Kiedy fotografia będzie posiadała indywidualny charakter? Wtedy, gdy przy kształtowaniu jej formy i/lub treści twórca wykorzysta „obszar swobody w wyborze i uporządkowaniu składników utworu” (Fotograf, fotografia, prawo, Wojciech Orżewski, wyd. II rozszerzone, str. 50). Chodzi tutaj o to, aby fotograf w procesie tworzenia fotografii dokonał pewnych czynności, które nadadzą finalnemu efektowi jego pracy cech twórczych. Do takich czynności zaliczyć można m.in.:

• świadomy wybór momentu fotografowania,
• ustalenie głębi, ostrości i perspektywy fotografii,
• świadomy wybór koncepcji obrazu (kadrowanie zdjęcia),
• zastosowanie efektów specjalnych (chociażby wybranie odpowiedniego filtru w telefonie),
• świadome ustawienie rekwizytów czy też osób przedstawionych na zdjęciu,
• nadanie fotografii określonego charakteru.

Cech twórczych nie będzie posiadało zdjęcie wykonane tylko i wyłącznie w celu zwykłego udokumentowania określonego przedmiotu czy sytuacji, np. proste zdjęcie produktu.

Powyższe potwierdza również wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 12 września 2016 r. (sygn. akt I ACa 942/15), w którym sąd stwierdził, że:

tylko taka fotografia będzie chroniona jako utwór prawa autorskiego, która jest „rezultatem pracy twórczej, a cechuje ją inwencja i samodzielność artystyczna. Nie są zatem chronione fotografie czysto rejestracyjne oraz fotografie nastawione na wierne odtworzenie oryginału np. dzieł sztuki, biżuterii, elementów konstrukcyjnych budynku. W przypadku zdjęć dokumentów i rysunków, ich przedmiot i funkcja fotografii zbliżają je do zdjęć technicznych, gdyż nie pozwalają na wybór ujęcia przez fotografującego. Za chroniony przez prawo autorskie utwór nie mogły być zatem uznane wykonane przez powoda zdjęcia dokumentów, map, tablic pamiątkowych i medali. Dotyczyło to również zdjęcia mapy, którą powód wykonał na potrzeby swojej książki. O ile bowiem mapa zawierała elementy twórcze i podlegała ochronie prawno-autorskiej, to jej zdjęcie już nie.(…)”

Fotografia a prawo autorskie. Prosta informacja prasowa a zdjęcie reporterskie

Przedmiotem prawa autorskiego nie będzie również fotografia, którą można uznać za „prostą informację prasową” (art. 4 pkt 4 pr. aut.). Czym jest „prosta informacja prasowa”? To taki materiał prasowy, który nie wykazuje żadnych cech twórczych. Rodzaj komunikatu, który z powodu braku indywidualnego charakteru pozostaje poza ochroną prawnoautorską. Fotografia, która uznana zostanie za „prostą informację prasową” nie będzie utworem w rozumieniu prawa autorskiego, a jej rozpowszechnianie (nawet nieograniczonej liczbie odbiorców) nie będzie wymagało uzyskania zgody jej autora.

Z drugiej jednak strony należy wspomnieć o zdjęciu reporterskim, o którym mówi art. 25 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z jego brzmieniem wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji już rozpowszechnione m.in. aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie, a autorowi zdjęcia przysługuje z tego tytułu prawo do wynagrodzenia. Zdjęcie reporterskie definiowane jest przede wszystkim poprzez swoją aktualność i tematykę.

Zdjęcie reporterskie musi dotyczyć aktualnych wydarzeń. Kadr ma je dokumentować (…) (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 19.08.2005 r. VI ACa 330/05)

Czym różni się fotografia rozumiana jako „prosta informacja prasowa” od fotografii reporterskiej? W doktrynie za przekonujący uważa się pogląd dr Rafała Sarbińskiego, zdaniem którego „trudno wyobrazić sobie utwór fotograficzny mogący stać się nośnikiem informacji prasowej, niebędący przy tym fotografią reporterską, a także na tyle „prosty”, aby uzasadnione było pozbawienie go ochrony”. Dlatego też w opinii wielu przedstawicieli doktryny panuje pogląd, że informacje prasowe w formie utworu fotograficznego będą z reguły chronioną przez prawo autorskie fotografią reporterską [2], niepodlegającą wyłączeniu na podstawie przepisu art. 4 prawa autorskiego.

Fotografia a prawo autorskie – świadome nadanie cech twórczych

Chcesz, aby Twoja fotografia była chroniona przez prawo autorskie? Jako twórca musisz nadać jej odpowiednie cechy twórcze. Najlepiej takie, które odzwierciedlają Twoją osobowość jako autora.

Utwór fotograficzny w rozumieniu Konwencji berneńskiej uważany jest za oryginalny, jeżeli stanowi on własną intelektualną twórczość autora, odzwierciedlającą jego osobowość, nie biorąc pod uwagę innych kryteriów, takich jak wartość lub cel utworu (pkt 16 preambuły dyrektywy 2006/116/WE PE i Rady w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych)

Świadome podjęcie odpowiednich czynności w procesie tworzenia fotografii będzie miało wpływ na ostateczny efekt Twoich działań – wykonanie fotografii o indywidualnym charakterze, a tym samym stworzenie przedmiotu prawa autorskiego. Wtedy każda Twoja fotografia udostępniona w sieci będzie rzeczywiście chroniona przez prawo autorskie.

Newsletter dla kreatywnych czyli bądź na bieżąco

Zobacz także:

• Umowa o przeniesienie praw autorskich – co powinno się w niej znaleźć? 
• #IPtalk #7: Wolność panoramy: Fotografowanie budynków a prawo
• Fotograficzny Mastermind #29 o prawach autorskich w fotografii
• #IPtalk #8: Umowy | Dzieło | Zlecenie

Potrzebujesz porady prawnej? Skorzystaj z konsultacji prawnych online.

Potrzebujesz wzoru umowy? Zajrzyj do sklepu z dokumentami i zobacz: wzór umowy na wykonanie sesji zdjęciowej wraz z załącznikami.