Jak długo trwa ochrona praw autorskich?

Ile trwa czas ochrony praw autorskich? Dlaczego przejście dzieła do domeny publicznej nie zawsze oznacza zgodę na jego swobodne wykorzystywanie? I w którym kraju ochrona praw autorskich trwa aż 100 lat?

Czas trwania praw autorskich

Obowiązująca obecnie w Polsce ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych przyjęła dualistyczną koncepcję praw dzieląc je na autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Autorskie prawa majątkowe to prawa zbywalne i ograniczone w czasie, które – zgodnie z polskim prawem autorskim – trwają od momentu powstania dzieła przez całe życie jego twórcy i wygasają (co do zasady) dopiero po upływie 70 lat od dnia jego śmierci.

„autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu: (…) od śmierci twórcy” art. 36 pr. aut.

Po upływie 70-letniego okresu ochrony, autorskie prawa majątkowe do utworu wygasają, a utwór przechodzi do tzw. domeny publicznej. W praktyce oznacza to, że po upływie 70 lat od dnia śmierci twórcy każdy może swobodnie korzystać z jego dzieła.

Czas trwania praw autorskich do utworu współautorskiego

Utwór będący rezultatem współdziałania kilku osób nazywany jest utworem współautorskim. Współtwórcom przysługują wspólne, autorskie prawa majątkowe do stworzonego przez nich wspólnie utworu współautorskiego. Autorskie prawa osobiste pozostają oddzielne dla każdego ze współtwórców (zobacz: Współpraca a utwór współautorski).

Kiedy wygasają autorskie prawa majątkowe do utworu współautorskiego stworzonego przez kilka osób? Dopiero 70 lat po śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych:

autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu: (1) od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych (…) art. 36 pr. aut.

Czas trwania praw autorskich do opracowania cudzego utworu

Ile trwa czas ochrony praw autorskich do utworu zależnego (opracowania cudzego utworu)? Pytanie to pojawia się szczególnie wtedy, gdy utwór zależny powstaje z „przekształcenia” utworu, który znajduje się już w domenie publicznej. Czas trwania praw autorskich do opracowania trwa przez „standardowy” okres 70 lat liczonych od dnia śmierci autora uwaga opracowania.

Pamiętasz słynny obraz Marcela Duchampa „L.H.O.O.Q.” znany jako „Mona Lisa z wąsami” (zdjęcie obok)? O ile oryginalna „Mona Lisa” znajduje się już od dawna w domenie publicznej, o tyle przeróbka Duchampa wciąż objęta jest ochroną prawa autorskiego, która trwać będzie aż do 2039 roku.

Czas trwania autorskich praw osobistych

A co dzieje się z drugą kategorią praw autorskich – autorskimi prawami osobistymi? W odróżnieniu do autorskich praw majątkowych, autorskie prawa osobiste są niezbywalne, nieprzenoszalne i nieograniczone w czasie.

autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem (art. 16 pr. aut)

Autorskie prawa osobiste trwają nadal nawet po śmierci twórcy. Z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych po śmierci twórcy może wystąpić małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo lub zstępni rodzeństwa (zobacz: Autorskie prawa osobiste czyli o więzi twórcy z utworem).

Czas trwania praw autorskich w Polsce i w Europie

Czas trwania autorskich praw majątkowych nie jest identyczny na całym terenie Unii Europejskiej. Każde państwo członkowskie ma własne przepisy regulujące czas trwania praw autorskich do dzieł powstałych na jego terytorium. Najlepszym przykładem rozbieżności pomiędzy poszczególnymi regulacjami jest moment przejścia do domeny publicznej „Małego Księcia” – najsłynniejszego dzieła francuskiego pilota i pisarza Antoine de Saint-Exupery’ego. Antoine de Saint-Exupéry zginął 31 lipca 1944 r. a więc – jak nie trudno obliczyć – jego słynne dzieło weszło do domeny publicznej 1 tycznia 2015 roku. I stało się tak w większości państw europejskich, ale nie w samej Francji. Dlaczego?

Z powodu wyjątku francuskiego prawa autorskiego. Otóż francuskie prawo autorskie zapewnia przedłużoną o 30 lat ochronę dzieł tych twórców, którzy zmarli za Francję w trakcie I i II wojny światowej. Skąd taki pomysł? Przedłużony okres trwania praw autorskich ma – w zamiarze ustawodawcy – „zrekompensować” spadkobiercom trudności w komercyjnej eksploatacji utworów twórców tworzących podczas trwania działań wojennych.

Les droits mentionnés à l’article précédent sont prorogés, en outre, d’une durée de trente ans lorsque l’auteur, le compositeur ou l’artiste est mort pour la France, ainsi qu’il résulte de l’acte de décès. (Art. L. 123-10. Le Droit D’auteur)

Przykładem twórcy, który „zmarł za Francję” jest właśnie Antoine de Saint-Exupery. Dlatego tekst „Małego Księcia” wejdzie do domeny publicznej w ojczyźnie jego autora dopiero za lat 30, pomimo tego, że w większości państw członkowskich znajduje się on już dzisiaj w domenie publicznej.

Czas trwania praw autorskich a prawa własności przemysłowej

„Mały Książę” Antoine de Saint-Exupery’ego znajduje się w Polsce w domenie publicznej. Czy to znaczy, że dzisiaj każdy może swobodnie korzystać z całości tekstu Antoine de Saint-Exupery’ego, również do celów komercyjnych? Tak ale z pewnym „ale”. Warto bowiem wiedzieć, że istnieją jeszcze inne – oprócz przepisów prawa autorskiego – sposoby ograniczenia „swobody” korzystania z dzieła znajdującego się w domenie publicznej. Jakie? Najczęstsze to posłużenie się prawami własności przemysłowej. O ile każdy może dzisiaj opublikować całość tekstu słynnego dzieła Antoine de Saint-Exupery’ego, o tyle z poszczególnymi jego elementami może być już problem. Okazuje się, że spadkobiercy pisarza zawczasu pomyśleli o zabezpieczeniu swoich praw i dzisiaj zarówno sam tytuł, jak i każdy z bohaterów „Małego Księcia” (Mały Książę, lis, róża, a nawet planeta z drzewem Baobab) są chronione jako znaki towarowe.

W praktyce oznacza to, że aby wykorzystać poszczególne elementy słynnego dzieła de Saint-Exupery do celów komercyjnych konieczne będzie uzyskanie zgody uprawnionych z praw do odpowiedniego znaku towarowego. Pomysł wydania swojej debiutanckiej powieści pod tytułem „Le Petit Prince” niestety więc odpada… Tak samo wydawanie pod tą nazwą serii zabawek dla dzieci czy materiałów edukacyjnych. Spadkobiercy francuskiego pisarza zarejestrowali oznaczenie „Le Petit Prince” dla całego szeregu towarów i usług, m.in. dla klasy 41: nauczanie; kształcenie; rozrywka; działalność kulturalna, klasy 28: gry i zabawki, a nawet dla klasy 45: usługi prawnicze. Wszystkich zainteresowanych tematem rejestracji znaku „Le Petit Prince” odsyłam na stronę EUIPO:

***

autorem grafiki jest @Crew