Loop i sampel a prawo cytatu

Zauważyłeś jak wiele wspólnego ma funk i prawo autorskie? Nie? No to czytaj dalej!

Sampel i loop

Sampel to zapisany cyfrowo dźwięk wykorzystywany do stworzenia nowego utworu muzycznego (zwykle pojedynczy dźwięk instrumentu muzycznego – np. trąbki – „zapożyczony” z innego utworu) dodany za pomocą komputera lub samplera. Pierwsze sample powstały już w latach 40. ubiegłego wieku ale na dobre zagościły na rynku muzycznym dopiero w latach 60. za sprawą takich ikon jak The Beatles i Pink Floyd. Loop to z kolei sampel w muzyce elektronicznej, najczęściej fragment instrumentu słyszany na okrągło w utworze, który go wykorzystuje. Loop’y wykorzystywane są często w utworach funkowych, takich jak np. Funky Drummer James’a Brown’a. Klasycznym przykładem samplowania jest również przebój grupy Fugees Ready Or Not – charakterystyczny motyw tła zaczerpnięty został z kawałka Boadicea Enyi, zaś refren to nic innego jak fragment Ready Or Not, Here I Come grupy The Delfonics.

Loop i sampel to cytaty (tyle że w utworach muzycznych), a ich użycie to w wielu przypadkach wykorzystanie instytucji prawa cytatu, które prawo autorskie definiuje jako uzasadnione przepisami wykorzystywanie fragmentów dzieła innego twórcy. Prawo cytatu jest to zgodne z prawem inkorporowanie „urywków utworów” lub całości „drobnych utworów” do nowego dzieła.

Cytat musi być rozpoznawalny – musi być tak oznaczony, aby przeciętny odbiorca wiedział, kiedy zapoznaje się z utworem autora posługującego się cytatem, a kiedy z fragmentem cytowanym.

Pierwszy konflikt o nielegalne samplowanie

40 lat temu kryteria legalnego wykorzystywania cudzych fragmentów utworów nie były jednak wyraźne. Nic dziwnego, że właśnie wtedy pojawiły się pierwsze spory natury prawnej o nielegalne wykorzystywania cudzych utworów. W latach 70. XX wieku wybuchł pierwszy konflikt o bezprawne wykorzystanie melodii cudzego utworu bez zgody jej twórców. George Harrison (były członek zespołu The Beatles) wykorzystał fragment melodii utworu He’s So Fine kobiecej grupy The Chiffons w swojej piosence My Sweet Lord. W powyższym przypadku fakt nielegalnego wykorzystania melodii był bezdyskusyjny (zachęcam do wysłuchania obu utworów).

W rzeczywistości nielegalne użycie fragmentu cudzego utworu jest często trudne do „wyłowienia”. Gdzie zatem przebiega granica pomiędzy legalnym wykorzystaniem fragmentu w ramach prawa cytatu a plagiatem?

Loop i sampel a prawo cytatu

Prawo cytatu zezwala na inkorporowanie „urywków utworów” lub całości „drobnych utworów” do nowego dzieła pod warunkiem, że owe wykorzystywanie fragmentów cudzych utworów odbywa się przy zachowaniu przesłanek określonych w art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Warto pamiętać o tym, że w większości przypadków to właśnie cel wykorzystania fragmentów utworu osoby trzeciej przesądza o działaniu w ramach prawa cytatu a nie ich wielkość (więcej o: prawo cytatu).

Użycie fragmentu cudzego utworu będzie mieściło się ramach prawa cytatu tylko wtedy, gdy:

• użyty fragment będzie pochodził z już rozpowszechnionego utworu (wykorzystywany utwór musi być rozpowszechniony, czyli w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie za zezwoleniem twórcy);
• cel cytatu będzie prawnie dopuszczalny (prawo autorskie zezwala na posługiwanie się cytatem wtedy, gdy służy on wyjaśnianiu, analizie krytycznej, nauczaniu lub gdy przemawiają za tym „prawa gatunku twórczości”, np. parodia);
• zachowana zostanie odpowiednia proporcja pomiędzy rozmiarem cytatu a utworem – nie tyle chodzi tutaj o rozmiar, co o relację pomiędzy cytatem a całym utworem – cytowany fragment musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu twórczości własnej, ale nie było wątpliwości, że powstało nowe, oryginalne dzieło);
• powołanie twórcy oraz źródła zapożyczenia (podanie imienia i nazwiska autora/autorów, tytułu oraz źródła; obowiązek respektowania prawo do autorstwa twórcy dzieła cytowanego).

W przypadku utworów muzycznych obok oznaczenia autora i źródła cytowanego dzieła niezbędne jest również uzyskanie zgody samego twórcy na wykorzystanie fragmentu jego utworu (o ile prawa do utworu nie wygasły).

Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości (art. 29 ust. 1 pr. aut.)

Granice prawa cytatu

Niedopuszczalne jest takie zamieszczanie cytatów, w przypadku których jedynym celem jest chęć oszczędzenia sobie wysiłku własnego opisywania i wyjaśniania zjawisk, formułowania myśli czy też tworzenia własnych kreacji artystycznych.

***
Fot.: phono (cc), autor: marfis75, CC BY SA 2.0