Nowe sądy wyspecjalizowane w rozstrzyganiu spraw z zakresu własności intelektualnej

5 stycznia 2017 roku Minister Sprawiedliwości powołał „Zespół do spraw opracowania koncepcji utworzenia sądów własności intelektualnej”. Efektem prac Zespołu jest projekt ustawy wprowadzającej zmiany w postępowaniu w sprawach dotyczących własności intelektualnej – projekt z dnia 21 marca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, że jest on odpowiedzią na „liczne postulaty przedsiębiorców i przedstawicieli organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi oraz postulaty doktryny”.

Faktycznie – spraw rozumianych jako dotyczące własności intelektualnej z roku na rok jest coraz więcej. Według danych przedstawionych w uzasadnieniu projektu przez powołany Zespół w 2014 roku łącznie do sądów wpłynęło 1688 takich spraw, a w 2018 roku już 1999. Pomysł zatem wydaje się rozsądny, a zmiana potrzebna, tylko czy projekt rzeczywiście rozwiąże wszystkie problemy związane ze specyfiką procesu, którego przedmiotem są prawa własności intelektualnej? Poniżej przedstawiamy część istotnych, w naszej ocenie, nowości proponowanych przez powołany Zespół ze wskazaniem, jak wygląda sytuacja w świetle aktualnie obowiązujących przepisów prawa.

#1 Utworzenie sądów wyspecjalizowanych w rozstrzyganiu spraw z zakresu własności intelektualnej

Obecnie sprawy o naruszenie praw własności intelektualnej są co do zasady rozpatrywane przez sądy powszechne w wydziałach cywilnych. Mamy od tego oczywiście wyjątki – skargi na decyzje Urzędu Patentowego rozpatrywane są przez sądy administracyjne, a sprawami dotyczącymi wspólnotowych znaków towarowych i wspólnotowych wzorów przemysłowych zajmuje się XXII Wydział Sądu Okręgowego w Warszawie – Sąd Unijnych Znaków Towarowych i Wzorów Wspólnotowych ale co do zasady sprawy dotyczące praw autorskich trafiają do sądów cywilnych.

Projekt zakłada stworzenie wyspecjalizowanych jednostek w sądach okręgowych i apelacyjnych zajmujących się tylko sprawami z zakresu prawa własności intelektualnej, a jednocześnie rezygnację z istnienia obecnie wyodrębnionego XXII Wydziału Sądu Okręgowego w Warszawie. Według autorów projektu dalsze istnienie tego wydziału jest niecelowe wobec proponowanych zmian. Stworzone mają zostać cztery wydziały w sądach okręgowych w Gdańsku, w Katowicach, w Poznaniu i w Warszawie oraz dwa wydziały w sądach apelacyjnych w Katowicach i w Warszawie. Wyspecjalizowane sądy byłyby jedynymi właściwymi sądami do rozpoznawania spraw z zakresu prawa własności intelektualnej.

Do katalogu spraw własności intelektualnej zgodnie z proponowanym art. 479 89KPC zalicza się między innymi sprawy o ochronę praw autorskich i pokrewnych, sprawy dotyczące wynalazków, sprawy o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji, częściowo sprawy o ochronę dóbr osobistych – tj. w zakresie w jakim dotyczy wykorzystywania dóbr w celu komercjalizacji, w związku z działalnością naukową lub racjonalizatorską.

Dla najbardziej skomplikowanych spraw powołany miałby być  sąd własności intelektualnej w Warszawie, który ma pełnić funkcję tzw. sądu „technicznego” – będzie wyłącznie właściwy do spraw dotyczących programów komputerowych, wynalazków, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, odmian roślin oraz tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym. Powstanie nowych wydziałów połączone ma być, zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy, ze wzmocnieniem kadrowym w postaci 4 sędziów, 4 asystentów i 8 urzędników w dwóch sądach apelacyjnych oraz 22 sędziów, 22 asystentów i 44 urzędników w czterech sądach okręgowych.

#2 Obowiązek zastępstwa strony przez profesjonalnego pełnomocnika

Obecnie strony mogą działać przed sądem osobiście lub przez pełnomocników, a obowiązkowe zastępstwo strony przez profesjonalnego pełnomocnika obejmuje co do zasady jedynie postępowanie przed Sądem Najwyższym. Projekt zakłada obowiązkowe zastępstwo stron przez profesjonalnych pełnomocników – adwokatów, radców prawnych oraz w sprawach własności przemysłowej rzeczników patentowych, co ma przyczynić się do szybkości postępowania. Przewidziane zostały wyjątki, kiedy zastępstwo nie będzie obligatoryjne. Dotyczy to sytuacji, kiedy samodzielne postępowanie strony nie będzie miało wpływu na jakość postępowania i odbędzie się bez uszczerbku dla sprawności postępowania. Sąd na wniosek strony lub z urzędu będzie mógł w takich przypadkach zwolnić stronę z obowiązkowego zastępstwa na każdym etapie sprawy.

#3 Uprawnienie sądu do samodzielnego ustalenia wysokości roszczenia

Obecnie powód ma obowiązek wykazać wysokość dochodzonego przez siebie roszczenia, a jeżeli wysokości tej nie udowodni w trakcie postępowania, Sąd nie będzie miał podstaw do zasądzenia żądanej kwoty pieniężnej. Taka konstrukcja wynika z podstawowej zasady dowodzenia w polskim postępowaniu cywilnym, zgodnie z którą ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Jeżeli zatem powód żąda zapłaty kwoty pieniężnej powinien udowodnić nie tylko fakt, że roszczenie pieniężne powinno być zasądzone od pozwanego, ale również wysokość tego roszczenia.

Zgodnie z proponowanym art. 479 93KPC:

jeżeli sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, (…) może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.

Jak wskazują w uzasadnieniu twórcy projektu ustawy, ich intencją jest ochrona przed sytuacjami, w których udowodnienie wysokości jest utrudnione ze względu na upływ czasu. Jako przykład wskazują sprawę o roszczenia twórcy programu komputerowego, kiedy na skutek upływu czasu, który łączy się z powstawaniem nowych wersji programu, utrudnione będzie ustalenie wkładu twórczego w oprogramowanie twórcy dochodzącego roszczenia.

#4 Zabezpieczenie środków dowodowych, wyjawienie środków dowodowych, wezwanie do udzielenia informacji

Obecnie w  art. 310 KPC do 315 KPC znajdziemy regulacje dotyczące zabezpieczenia dowodów, a także art. 248 KPC stanowiący środek do nałożenia przez Sąd obowiązku wydania niezbędnych w postępowaniu dokumentów. W ocenie Zespołu twórców projektu ustawy przepisy te są jednak niewystarczające. Projekt zakłada zabezpieczenie środków dowodowych w postępowaniu dotyczącym praw własności intelektualnej, a także środek procesowy wyjawienia lub wydania środka dowodowego i wezwania do udzielenia informacji.

W uzasadnieniu projektu wskazano, że celem tych środków jest uzyskanie dostępu do informacji o faktach dotyczących naruszeń prawa, tak aby powód mógł przygotować podstawę faktyczną wytaczanego powództwa. Wskazane środki procesowe mają stanowić pakiet trzech wzajemnie uzupełniających się elementów pomagających w ochronie prawa podmiotowego powodowi. Jednocześnie środki te nie będą stosowane, jeżeli w danych okolicznościach stanowić będą one niewspółmierne obciążenie dla osoby zobowiązanej do wykonania obowiązku wynikającego z tego środka (proponowana treść art. 479 (95) KPC).

W proponowanych zmianach dokładnie określono przesłanki uzyskania zabezpieczenia środka dowodowego, wskazano sposób ustalania interesu prawnego, termin na jego złożenie oraz rozpoznanie. Wnioskodawca nie będzie obowiązany uprawdopodobnić roszczenie, lecz wykazać je w stopniu wystarczającym. W ocenie Zespołu taki sposób sformułowania przepisu ma podnieść wymogi względem przesłanki uprawdopodobnienia, ponieważ przedmiotem jest ingerencja w sytuację prawną osób trzecich. Opłata od wniosku o zabezpieczenie środka dowodowego, a także o wydanie środka dowodowego ma wynosić 400 złotych.

Zgodnie z treścią projektu ustawa ma wejść w życie z dniem 1 stycznia 2020 r. Do spraw wszczętych i niezakończonych do dnia wejścia w życie nowej ustawy stosowane mają być dotychczasowe przepisy.

Nowe sądy wyspecjalizowane w rozstrzyganiu spraw z zakresu własności intelektualnej

Jak podoba Wam się pomysł powołania sądów wyspecjalizowanych w rozstrzyganiu spraw z zakresu własności intelektualnej? Jak oceniacie aktualną treść projektu ustawy? Czy według Was rozwiąże ona problem długich postępowań w sprawach własności intelektualnej zakończonych nieprzewidywalnym rozstrzygnięciem sądów? Jesteśmy ciekawi Waszego zdania na temat proponowanych zmian.

PS. Prace nad projektem ustawy możecie na bieżąco śledzić na tej stronie: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12321454/katalog/12581241#12581241

***

Fot.: AbsolutVision – Unsplash