Co to jest opłata reprograficzna?
W ostatnim czasie w wielu artykułach prasowych oraz programach telewizyjnych poruszano kwestię opłat reprograficznych (ang. copyright levies), zupełnie błędnie nazywając ją „podatkiem od piractwa”. Czym jest więc opłata reprograficzna i dlaczego budzi ona tak wiele kontrowersji, głównie wśród importerów i producentów sprzętów elektronicznych?
Opłata reprograficzna – co to?
Opłata reprograficzna jest zobowiązaniem cywilnoprawnym wynikającym z art. 20 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a jej regulacja w obecnym kształcie została implementowana do polskiego ustawodawstwa wprost z Dyrektywy 2001/29 w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym. Opłata reprograficzna ma zapewnić twórcom oraz uprawnionym z praw pokrewnych godziwą rekompensatę z tytułu potencjalnej straty, jaką mogliby ponieść z tytułu kopiowania utworów chronionych prawem autorskim przez osoby fizyczne. Obowiązek odprowadzania opłaty ciąży na importerach i producentach sprzętów umożliwiających wykonywanie kopii oraz producentach i importerach tzw. czystych nośników, jak również na właścicielach punktów ksero na podstawie art. 201 prawa autorskiego. Maksymalna wysokość opłaty reprograficznej została ustawowo określona na 3% ceny sprzedaży urządzeń kopiujących. Szczegółowa lista urządzeń podlegających opłacie została określona w rozporządzeniu Ministra Kultury z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów i importerów. Natomiast szczegółowy sposób uiszczania opłat od punktów ksero określa rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 27 czerwca 2003 r. w sprawie opłat uiszczanych przez posiadaczy urządzeń reprograficznych.
Opłata reprograficzna – do kogo trafiają pieniądze?
Do pobierania opłat reprograficznych uprawnione są organizacje zbiorowego zarządzania wskazane w cytowanych powyżej rozporządzeniach. Pobrana opłata jest następnie dzielona pomiędzy autorów i uprawnionych z tytułu praw pokrewnych. Podział opłat pomiędzy uprawnionych dokonywany jest na podstawie badań obejmujących korzystanie z utworów, artystycznych wykonań oraz fonogramów i wideogramów, odzwierciedlających strukturę i rozmiar utrwalania utworów, artystycznych wykonań, fonogramów i wideogramów do własnego użytku osobistego. Oznacza to, że opłata trafia do podmiotów, których własność intelektualna jest faktycznie wykorzystywana przy pomocy urządzeń i sprzętów objętych rozporządzeniem.
Jednocześnie, z uwagi na dynamiczne zmiany, jakie zaszły w ostatnich latach jeżeli chodzi o rozwój nowoczesnych urządzeń, koniecznym wydaje się zmiana kategorii urządzeń objętych opłatą reprograficzną i objęcie takich urządzeń jak smartphony czy tablety, a usunięcie z listy np. kaset magnetofonowych. Należy zauważyć, że wysokość opłaty reprograficznej nie jest znaczna i w większości przypadków nie przekracza 1% od ceny sprzedaży urządzenia.
Opłata reprograficzna ma zapewnić twórcom oraz uprawnionym z praw pokrewnych godziwą rekompensatę z tytułu potencjalnej straty, jaką mogliby ponieść z tytułu kopiowania utworów chronionych prawem autorskim przez osoby fizyczne.
Opłata reprograficzna w Polsce i w innych krajach europejskich
Opłata reprograficzna była wielokrotnie przedmiotem analizy Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Przykładowo, w orzeczeniu C-467/08 z dnia 21 października 2010 r. Trybunał podkreślił, że jeżeli sprzęt kopiujący został udostępniony osobom fizycznym na cele prywatne wcale nie jest konieczne ustalenie, że osoby te rzeczywiście sporządziły kopie na użytek prywatny za pomocą tego sprzętu i tym samym rzeczywiście wyrządziły szkodę twórcy chronionego utworu. Słusznie się bowiem domniemywa, że te osoby fizyczne odnoszą w pełni korzyść z tego udostępnienia, to znaczy, zakłada się, iż wykorzystują wszystkie funkcje związane z tym sprzętem, łącznie z funkcją zwielokrotniania. Dlatego też Trybunał uznał, że opłaty reprograficzne mają zrekompensować uprawnionym nawet potencjalną szkodę z tytułu wykorzystywania urządzeń kopiujących przez osoby fizyczne.
Instytucja opłat reprograficznych nie została wyłącznie implementowana przez polskiego ustawodawcę. Opłata reprograficzna obowiązuje w takich krajach jak Belgia, Niemcy, Hiszpania czy Holandia.
***
Fot.: Victrola Record Players on Unsplash
