Modelka też ma prawo do ochrony swojego wizerunku
Wizerunek to niezbędne narzędzie pracy każdej modelki czy modela. Charakterystyczny element twarzy lub wyjątkowa budowa ciała decydują często o byciu i powodzeniu w branży modowej. I choć często prawa modelek i modeli są stawiane niżej niż prawa fotografa to należy jasno podkreślić, że to właśnie ich uprawnienia do ochrony wizerunku mogą ograniczyć prawa twórcy zdjęć i swobodę wypowiedzi twórczej. To model/modelka wyłącznie decyduje o rozpowszechnianiu swojego wizerunku i nie mają przy tym znaczenia żadne inne przesłanki czy motywacje ich decyzji. O tym czym jest wizerunek i jak go chronić w branży modowej przeczytacie poniżej.
Wizerunek modelki/modela
Na gruncie prawa polskiego powstało wiele definicji wizerunku. Dość trafnie, w szczególności w odniesieniu do branży modowej, ujął to pojęcie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 października 2009 r.*, wskazując, że
„wizerunek poza dostrzegalnymi dla otoczenia cechami fizycznymi, tworzącymi wygląd danej jednostki i pozwalającymi – jak się określa – na jej identyfikację wśród innych ludzi, może obejmować dodatkowe utrwalone elementy związane z wykonywanym zawodem jak charakteryzacja, ubiór, sposób poruszania się i kontaktowania z otoczeniem”.
W pojęciu tym mieści się więc wiele cech danej osoby, które mogą pozwolić na jej identyfikację. Nie jest to jednak pojęcie nieograniczone. W przypadku zdjęć dłoni czy nóg, które w żaden sposób nie wykazują cech indywidualnych, nie może być mowy o prawie do wizerunku. Jeśli jednak na takiej dłoni znajduje się charakterystyczny dla danej osoby tatuaż (zobacz: Chodzące dzieła sztuki, czyli tatuaż a prawo autorskie) to taka sytuacja pozwala już na przyjęcie, iż mamy do czynienia z wizerunkiem konkretnej osoby i wykorzystanie tego typu zdjęć będzie wiązało się z koniecznością uzyskania jej zgody.
Zgoda na rozpowszechnianie wizerunku
Charakter prawa do wizerunku jest dość szczególny, ponieważ – tak jak wspomniałam na początku tekstu – to właśnie prawa modelek/modeli mogą ograniczyć prawa fotografa. Dzieje się tak, gdyż prawo do wizerunku jest prawem odrębnym od praw autorskich do fotografii czy innego utworu.
W konsekwencji, aby zdjęcie ujrzało światło dzienne, zgodę na jego publikację musi wyrazić modelka/model. W przeciwnym razie dojdzie do bezprawnego wykorzystania wizerunku.
W jaki sposób powinna zostać wyrażona zgoda na rozpowszechnianie wizerunku? Zgodnie z orzecznictwem zgoda ta musi być wyrażona w sposób niewątpliwy i świadomy, nie jest przy tym zastrzeżona żadna forma takiej zgody. Nie może być ona jednak dorozumiała, co oznacza, że sam fakt, że modelka/model pozuje do zdjęcia nie wystarczy, aby doszło do udzielania takiej zgody.
Co istotne, zgoda taka powinna odnosić się do konkretnych stanów i okoliczności, w ramach których dana fotografia zostanie wykorzystana, takich jak na przykład czas i miejsce publikacji zdjęcia, a także ewentualne komentarze towarzyszące publikacji. Nie jest natomiast możliwe udzielenie zgody abstrakcyjnej obejmującej wykorzystanie wizerunku w ogóle – w nieograniczonym zakresie.
Warto również pamiętać, że zgoda taka nie może być przeniesiona na podmiot trzeci (chyba, że wynika to wprost z treści udzielonej zgody), a każde kolejne wykorzystanie wizerunku wymaga ponownej zgody osoby sportretowanej.
„należy przyjąć, że powód zgodził się na publikację przedstawiających go zdjęć jedynie razem z przygotowanym o nim artykułem. Opublikowanie tych zdjęć w innych okolicznościach stanowiłoby zatem naruszenie prawa powoda do wizerunku”**.
Prawo do wizerunku a zapłata za pozowanie
Pracując w branży modowej należy pamiętać, iż
przyjęcie zapłaty za pozowanie stanowi domniemanie zgody na rozpowszechnianie wizerunku nieograniczonego czasowo i w tym przypadku nie jest konieczne uzyskanie odrębnej zgody.
Zgodę tak można cofnąć poprzez wyraźne sprzeciwienie się rozpowszechnianiu swojego wizerunku.
Natomiast wizerunek nie może być wykorzystywany w sposób dodatkowo naruszający dobra osobiste osoby sfotografowanej jak np. prawo do prywatności. Sąd Apelacyjny w Warszawie zaznaczył, że w przypadku powoływania się przez osobę poszkodowaną na naruszenie jej prawa do czci i do prywatności, zapłata za pozowanie nie jest wystarczająca dla wyłączenia bezprawności działania naruszającego dobra osobiste, który musi wykazać dysponowanie odpowiednim zezwoleniem poszkodowanego***.
Prawo do wizerunku a pokaz mody
Co w takim razie ze zdjęciami z pokazów mody? Wydaje się, że i w tej sytuacji mamy do czynienia z zapłatą za pozowanie, a więc dodatkowa zgoda modela/modelki na wykorzystanie ich wizerunku nie będzie wymagana. Dodatkowo, czasami możemy tutaj mówić o rozpowszechnianiu wizerunku osób powszechnie znanych – jeśli zdjęcie wykorzystywane jest i powstało w związku z pełnieniem przez tę osobę funkcji zawodowych to zgoda również nie będzie wymagana.
Należy jednak podkreślić, że pojęcie osób powszechnie znanych jest dość trudne do zdefiniowania, jednak najczęściej wskazuje się tutaj na fakt sprawowania funkcji społecznych czy popularność w danym gronie, poza swoim środowiskiem, ze względu na działania zawodowe czy hobbystyczne (a więc powszechnie znane modelki/modele mogą klasyfikować się do tej grupy).
Prawo do wizerunku w branży modowej – podsumowanie
Dbając o prawo do wizerunku warto pamiętać o podpisaniu odpowiedniej umowy lub oświadczenia z twórcą czy agencją wykorzystującym dane zdjęcia. W przypadku modelek/modeli będą oni mieli jasną sytuację jak ich wizerunek zostanie wykorzystany i na jakich warunkach, natomiast druga strona będzie miała pewność, iż rozpowszechnianie wizerunku danej osoby jest zgodne z prawem. W przypadku ewentualnych sporów to na osobie, która rozpowszechniła dany wizerunek spoczywa obowiązek wykazania, że działała ona zgodnie z udzieloną zgodą.
Zobacz także: Czy każde zdjęcie jest chronione przez prawo autorskie?
***
*sygn. akt I CSK 72/09
**wyrok SN z dnia 3 września 1998 roku, sygn. akt I CKN 818/97
***wyrok z dnia 20 czerwca 2002 roku, sygn. akt I ACa 1358/01
fot.: zdjęcie autorstwa Photographee.eu pochodzi z banku zdjęć Fotolia