Wyczerpanie prawa czyli czy ktoś może sprzedawać mój produkt na OLX?
Nie ulega wątpliwości, że twórca uprawniony jest do wprowadzenia swojego produktu do obrotu, w tym do jego swobodnego sprzedawania. Co jednak dzieje się ze sprzedanym już produktem? Czy osoba, która legalnie zakupiła produkt (utwór zapisany na konkretnym nośniku materialnym) może go dalej odsprzedawać np. na OLX? Czy twórca ma prawo do sprzeciwienia się takim praktykom? I co z produktami cyfrowymi typu e-booki bądź audiobooki? W dzisiejszym artykule wyjaśniam ważne zagadnienie „wyczerpania prawa”. Zapraszam do lektury.
Wyczerpanie prawa
Wyczerpania prawa to tzw. ustawowe ograniczenie treści prawa autorskiego do dystrybucji egzemplarza utworu. W praktyce „wyczerpanie prawa” oznacza, że osoba, która w sposób legalny zakupiła nasz produkt fizyczny może tym zakupionym produktem dalej swobodnie obracać. A zatem może go swobodnie odsprzedawać* np. na platformach typu OLX czy Allegro.
Wyczerpanie prawa na terytorium EOG
Czy „wyczerpanie prawa” dotyczy jedynie terytorium naszego kraju? Nie. W Polsce obowiązuje bowiem tzw. „wspólnotowe” wyczerpanie prawa. Jego istota polega na tym, że po legalnym wprowadzeniu egzemplarza do obrotu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) wyczerpuje się prawo zezwalania na obrót takim egzemplarzem na terytorium EOG (= wszystkie państwa UE oraz Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu – EFTA – z wyjątkiem Szwajcarii).
Skąd idea wyczerpania prawa? Wspólnotowe wyczerpanie prawa zostało ustanowione w celu realizacji unijnej (art. 34-36 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) zasady swobodnego przepływu towarów („kosztem” zasady terytorialności ochrony autorskiej**).
Dzięki instytucji „wyczerpania prawa” podmiot, który uzyskał własność egzemplarza utworu w jednym z krajów EOG (=zakupił produkt wprowadzony do obrotu za zgodą uprawnionego), może go następnie odsprzedać i to nie tylko w kraju zakupu, ale także w każdym innym kraju EOG.
Wyczerpanie prawa a prawa twórcy
Po wprowadzeniu produktu do obrotu w którymkolwiek z krajów EOG (w tym w Polsce), uprawniony (twórca) nie może skutecznie zakazać dalszego obrotu egzemplarzem swojego utworu (produktu) w obrębie EOG.
Odpowiadając zatem na pytanie ze wstępu: tak, osoba, która legalnie zakupiła produkt wprowadzony uprzednio do obrotu za zgodą jego autora, może go dalej odsprzedawać np. na OLX bądź na Allegro.
Wyczerpanie prawa a sprzedaż „cząstkowa”
Warto również zastanowić się, czy istytucja wyczerania prawa obejmuje również ewentualną modyfikację zakupionego produktu bądź jego „cząstkową” odsprzedaż, tj. odprzedaż wybranych elementów zakupionego produktu?
Przykładowo – czy w ramach instytucji wyczerpania prawa istnieje możliwość odsprzedaży wybanego plakatu pochodzącego z legalnie zakupionego na terenie EOG albumu z plakatami?
W ciekawej sprawie Mirage Editions Inc. v. Albuquerque A.R.T. Co. z drugiej połowy lat 80. ubiegłego wieku amerykański sąd orzekł, że działalność polegająca na zakupie książek i albumów zawierającyh dobrej jakości odbitki dzieł sztuki amerykańskiego projektanta i ilustratora Patricka Nagela, a następnie wycinanie poszczególnych dzieł sztuki Nagela z zakupionych albumów i książek celem stworzenia z nich pojedynczych produktów (a konkretnie: płytek ceramicznych z zamontowanymi reprodukcjami obrazów Patricka Nagela) przeznaczonych do sprzedaży detalicznej narusza prawa autorskie (w tym przypadku spadkobierczyni praw po Patricku Nagelu, który zmarł w 1984 r.).
Streszczenie tej historii możesz zobaczyć w materiale przygotowanym przez twórców platformy Quimbee:
Wyczerpanie prawa a zmiana nośnika
Legalności takiej „wybiórczej” formy korzystania z cudzej twórczości odmówił również Trybunał Sprawiedliwości UE, który w orzeczeniu z dnia 22 stycznia 2015 r. w sprawie C-419/13 Art & Allposters International BV v. Stichting Pictoright podkreślił, iż:
„zasada wyczerpania prawa do rozpowszechniania nie ma zastosowanie w styuacji, gdy reprodukcja dzieła objętego ochroną, po dokonaniu sprzedaży na obszarze Unii za zgodą uprawnionego z prawa autorskiego, przeszła zamianę swego nośnika, taką jak transfer na płótno malarskie tej reprodukcji figurującej na plakacie papierowym, i została na nowo wprowadzona na rynek w nowej formie”.
W ramach instytucji wyczerpania prawa mieści się zatem prawo do odsprzedaży całości produktu w niezmienionej formie. Niedopuszczalne jest modyfikowanie fizycznych kopii utworu wprowadzonych do obrotu. Warto o tym pamiętać, gdy zauważymy nasz produkt (wcześniej wprowadzony za naszą zgodą do obrotu) oferowany do sprzedaży na platformie typu OLX bądź Allegro.
A co z produktami cyfrowymi typu e-booki?
Czy wyczerpanie prawa dotyczy również produktów cyfrowych typu e-booki bądź audiobooki?
W 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości pochylił się nad tym ważnym praktycznie zagadnieniem i podjął próbę odpowiedzi na pytanie o to, czy dostarczenie poprzez pobranie książki elektronicznej (e-booka) dla celów stałego użytku mieści się w pojęciu „publicznego udostępniania” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29*** (cyt.:)
autorom przysługuje wyłączne prawo do zezwalania na jakiekolwiek publiczne udostępnianie ich utworów, drogą przewodową lub bezprzewodową, włączając podawanie do publicznej wiadomości ich utworów w taki sposób, że osoby postronne mają do nich dostęp w wybranym przez siebie miejscu i czasie, lub też do zabraniania takiego udostępniania.
czy może w pojęciu „publicznego rozpowszechniania” z art. 4 ust. 1 tej dyrektywy (cyt.:)?
autorzy dysponują wyłącznym prawem do zezwalania na jakąkolwiek formę publicznego rozpowszechniania oryginału swoich utworów lub ich kopii w drodze sprzedaży lub w inny sposób, lub do zabraniania takich czynności.
Dlaczego Trybunał podjął wysiłek odpowiedzenia na powyższe pytanie?
W przypadku bowiem, gdyby Trybunał uznał, że dostarczenie książki elektronicznej (e-booka) poprzez pobranie dla celów stałego użytku mieści się w pojęciu „publicznego rozpowszechniania” oznaczałoby to, że takie dostarczenie książki elektronicznej (e-booka) poprzez pobranie dla celów stałego użytku podlega zasadzie wyczerpania prawa. W praktyce oznaczałoby to, że każdy, kto zakupi dostęp do e-booka bądź audiobooka może ten dostęp swobodnie odsprzedawać.
Jakie rozstrzygnięcie podjął Trybunał? W ważnym wyroku z 19 grudnia 2019 r. Trybunał (wielka izba) orzekł, że dostarczenie książki elektronicznej (e-booka) poprzez pobranie dla celów stałego użytku nie mieści się w pojęciu „publicznego rozpowszechniania”.
Tybunał stwierdził, że:
dostarczanie publiczności książki elektronicznej poprzez pobranie, dla celów stałego użytku, mieści się w pojęciu „publicznego udostępniania”, a dokładniej w pojęciu „podawania do publicznej wiadomości […] utworów [autorów] w taki sposób, że osoby postronne mają do nich dostęp w wybranym przez siebie miejscu i czasie”, w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym.
Dostarczenie książki elektronicznej (e-booka) poprzez pobranie dla celów stałego użytku nie podlega zatem zasadzie wyczerpania prawa, co w praktyce oznacza, że osoba, która zakupiła dostęp do e-booka nie może – tak jak właściciel zakupionej książki (produktu fizycznego) – odsprzedawać do niej dostępu osobom trzecim.
Trybunał potwierdził tym samym, że wszelkie publiczne udostępnianie utworu, inne niż rozpowszechnianie kopii fizycznych (kopii produktu fizycznego), zostało objęte nie pojęciem „publicznego rozpowszechniania” zawartego w art. 4 ust. 1 dyrektywy 2001/29, lecz pojęciem „publicznego udostępniania” w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy.
Podsumowując, wyczerpanie prawa dotyczy jedynie produktów ficzynych. Nie obejmuje zaś produktów cyfrowych typu e-booki czy audiobooki. Nie jest więc możliwa swobodna sprzedaż e-booków czy audiobooków pobranych online.
___
*należy wskazać, że w przypadku niektórych egzemplarzy utworów (plastycznych i fotograficznych) wprowadzonych do obrotu w przypadku odsprzedaży powstaje uprawnienie wynikające z art. 19 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, tzw. droit de suite.
**prof. Ryszard Markiewicz,”Ilustrowane praw autorskie” wyd. Wolters Kluwer 2018, s. 275
***dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym
fot. Sincerely Media on Unsplash
___
Zobacz także:
Potrzebujesz porady prawnej? Skorzystaj z konsultacji prawnych online.
Potrzebujesz wzoru umowy? Zajrzyj do sklepu z dokumentami.
Potrzebujesz szkolenia z prawa autorskiego? Sprawdź ofertę szkoleń. Zapraszam.
