Wzór użytkowy – młodszy brat patentu
Produkt dobrze zaprojektowany to nie sam atrakcyjny wygląd, ale oryginalne rozwiązanie problemu. Rozwiązanie może i nie przełomowe, ale ułatwiające życie. Nie obejmuje go ochrona wynikająca z prawa autorskiego ani prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, gdyż dotyczą one wyglądu produktu, lecz nie sposobu jego działania. Patent z kolei przyznawany jest tylko na rozwiązanie, które jest doniosłe technicznie, czyli wynalazek. Dlatego dla ochrony takiej właśnie technicznej drobnicy praktyczni Niemcy wymyślili tzw. „wzory użytkowe”.
Czym jest wzór użytkowy?
Wzorem użytkowym jest przemysłowo stosowalne, nowe i użyteczne rozwiązanie konstrukcyjne, czyli dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Odpadają więc zarówno sposoby postępowania, jak i wszelkiego rodzaju substancje.
Żeby rozwiązanie uznać za nowe, nie może być ono wcześniej ujawnione nigdzie na świecie – ani przez stosowanie w praktyce, ani przez zaprezentowanie na konferencji ani przez opis w czasopiśmie bądź katalogu firmowym. Dlatego należy uważać aby samemu nieopatrznie nie ujawnić swojego rozwiązania przed złożeniem wniosku do Urzędu Patentowego, na przykład w mailingu do dotychczasowych klientów albo na stronie internetowej.
Od niedawna twórca wzoru użytkowego może skorzystać z tak zwanego „okresu łaski”. To znaczy, że ujawnienie rozwiązania nie niweczy (koniecznej do uzyskania ochrony) nowości, jeśli nastąpiło ono nie wcześniej niż sześć miesięcy przed dniem dokonania zgłoszenia wzoru użytkowego i było spowodowane oczywistym nadużyciem w stosunku do zgłaszającego lub jego poprzednika prawnego (twórca może przenieść prawo do zgłoszenia rozwiązania na inną osobę).
W odróżnieniu od wynalazku, wzór użytkowy nie musi być pomysłem nieoczywistym z punktu widzenia fachowca zajmującego się daną dziedziną. Wystarczy, że wzór będzie użyteczny, czyli pozwoli na realizację praktycznego rezultatu. Inaczej mówiąc, pozwoli na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów. Paradoksalnie, zasadniczo przyjmuje się, że nie jest ważne czy wzór jest ogólnie „lepszy” niż rozwiązania, które są już stosowane. Pod warunkiem jednak, że będzie np. łatwiejszy w produkcji, transporcie, składowaniu etc.
Prawo wyłączne na wzór użytkowy
Osobą, która ma prawo zwrócić się do Urzędu Patentowego o udzielenie prawa wyłącznego na wzór użytkowy jest najczęściej jego twórca, czyli osoba, która włożyła twórczy wkład w stworzenie danego rozwiązania. Współtwórcą nie będzie osoba (nawet wykwalifikowany fachowiec), która jedynie wykonywała polecenia, postępując ściśle wedle przekazanych jej wskazówek. Prawo do zgłoszenia wzoru opracowanego w ramach obowiązków z tytułu umowy o pracę lub innej umowy, automatycznie przysługuje pracodawcy bądź zamawiającemu.
Prawo ochronne na wzór użytkowy przyznawane jest przez Urząd Patentowy. We wniosku skierowanym do Urzędu Patentowego należy opisać zastrzegany wzór użytkowy, a zatem informacje o tym, co jest jego istotą, jak dotychczas radzono sobie z danym problemem i jakie zmiany wprowadza nasze rozwiązanie. Przykładowo:
„Znane są składane pojemniki w postaci kubków, torebek, tubek posiadających jedną przestrzeń dla produktu i część chwytową, na przykład używane do spożywania frytek, popcornu czy chrupek. Z polskiego zgłoszenia patentowego P. 360 956 znany jest pojemnik do kawy, który z zewnątrz, do tworzącej kubka (w tym przypadku: odcinek łączący brzeg kubka z jego podstawą) ma dołączoną kieszeń na łyżeczkę, czy na inne przybory do kawy. Kieszeń ta sięga do dna pojemnika i utrudnia wyjęcie przechowywanego przedmiotu i z tego powodu nie może być użyta do materiałów sypkich typu sól, cukier, keczup.
Celem wzoru użytkowego jest stworzenie pojemnika, który w przestrzeni na produkt ma wydzieloną co najmniej jedną przestrzeń na przyprawy do spożywanego produktu. Cel ten osiągnięto w rozwiązaniu pojemnika, który przy obrzeżu, na osi składania pojemnika ma od wewnątrz co najmniej jedną płytką kieszeń utworzoną przez część tego obrzeża i przez dwie trójkątne ściany połączone wspólną krawędzią kończącą się u dołu w punkcie jej styku z wewnętrzną powierzchnią tworzącej pojemnika. Kieszeń jest szczelnie połączona z tworzącą pojemnika przy wzdłużnych krawędziach narożnych, które to krawędzie wraz z krawędzią łączącą trójkątne ściany kieszeni, w pozycji złożonej pojemnika znajdują się na osi składania pojemnika.
Zaletą takiego rozwiązania jest przechowywanie produktu w jednym pojemniku wraz z przyprawami koniecznymi do jego spożycia na przykład solą czy keczupem lub obiema przyprawami, gdy kieszeń będzie zdublowana na drugim końcu osi składania pojemnika.” (wzór użytkowy nr 67838 „pojemnik na produkt spożywczy”).
Wzór użytkowy – młodszy brat patentu
Jak przystało na młodszego brata patentu, to co stanowi esencję wzoru użytkowego opisujemy za pomocą zastrzeżenia ochronnego. W przywołanym wcześniej przykładzie brzmi ono następująco:
„pojemnik na produkt spożywczy, składany, do jednorazowego użytku, jako przenośny, znamienny tym, że przy obrzeżu (1), na osi (2) składania pojemnika ma od wewnątrz co najmniej jedną płytką kieszeń (10) utworzoną przez część tego obrzeża i przez dwie trójkątne ściany (3) i (4) połączone wspólną krawędzią (7) kończącą się u dołu w punkcie (5) jej styku z wewnętrzną powierzchnią tworzącej (6) pojemnika, przy czym kieszeń (10) jest szczelnie połączona z tworzącą (6) pojemnika przy wzdłużnych krawędziach (8), (9), które to krawędzie wraz z krawędzią (7), w pozycji złożonej pojemnika znajdują się na osi (2) składania pojemnika”.
Do wniosku o udzielenie ochrony obligatoryjnie dołączamy też ilustrację, która jest przeważnie bardzo pomocna w zrozumieniu na czym dokładnie polega chronione rozwiązanie (zdjęcie obok).
Postępowanie trwa około półtora roku (w przypadku patentów co najmniej dwukrotnie dłużej) i w jego trakcie Urząd sprawdza, czy warunki do uzyskania ochrony faktycznie zostały spełnione. Aktualnie opłata zgłoszeniowa jest taka sama dla zgłoszeń wynalazków i wzorów użytkowych i wynosi 550,00 zł, ale już złożenie wniosku drogą elektroniczną kosztuje 500,00 zł). Jeśli decyzja Urzędu będzie pozytywna to trzeba jeszcze zapłacić 250,00 zł za pierwsze trzy lata ochrony [1].
Prawo ochronne na wzór użytkowy
Prawo ochronne na wzór użytkowy trwa maksymalnie dziesięć lat i pozwala uprawnionemu przeciwdziałać zarobkowemu korzystaniu z chronionego rozwiązania technicznego, czyli wytwarzania towarów, które je zawierają, ich oferowana, składowania, sprzedaży i importu.
Monopol prawny na korzystanie ze wzoru użytkowego ogranicza się do terytorium państwa, w którym nastąpiło zgłoszenie.
Nie istnieje jeszcze system, który pozwoliłby za pomocą jednego zgłoszenia uzyskać ochronę wzoru użytkowego w wielu państwach. Wzór użytkowy może być jednak interesującym narzędziem ochrony własności intelektualnej poza naszymi granicami, ponieważ wiele państw udziela wyłączności w drodze rejestracji (inaczej niż Polsce). Oznacza to, że możemy zabezpieczyć swoją własność intelektualną na danym rynku w ciągu kilku miesięcy. Na przykład w Niemczech opłata zgłoszeniowa wynosi 30 EUR (zgłoszenie elektroniczne) a postępowanie trwa około trzech miesięcy. Podobnie ma się sytuacja w Czechach, Austrii i na Ukrainie [2]. Decyzji nie musimy podejmować od razu, ponieważ zgłoszenie danego rozwiązania w Polsce jako wzoru użytkowego pozwala w ciągu następnych 12 miesięcy składać wnioski o udzielenie ochrony w innych krajach [3]. Tymczasem przez ten rok możemy testować produkt na rynku i zastanowić się, czy opłaca się przygotowywanie wniosków i ponoszenie opłat. Co do zasady czasochłonność oraz koszty ubiegania się o ochronę wzoru użytkowego zawsze są mniejsze w porównaniu z patentem.
Wzór użytkowy a sukces rynkowy
Tak jak każde inne prawo własności przemysłowej (patent na wynalazek, prawo z rejestracji wzoru przemysłowego, prawo ochronne na znak towarowy), prawo ochronne na wzór użytkowy może zostać przeniesione na osobę trzecią lub obciążone licencją na rzecz jednej lub kilku osób. W pewnym uproszczeniu, jeżeli produkt, który opiera się na chronionym rozwiązaniu, okaże się rynkowym sukcesem, to wzrośnie również wartość samego prawa wyłącznego jako składnika przedsiębiorstwa. Jeśli ktoś zdecyduje się na korzystanie z chronionego rozwiązania musi liczyć się z tym, że uprawniony nie tylko będzie mógł ukrócić taki proceder, ale i domagać się naprawienia szkody lub wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści.
Wzór użytkowy – alternatywa dla patentu?
W dyskusji na temat wspierania rozwoju start-up’ów i średnich przedsiębiorstw często zapomina się, że nie tylko patent odzwierciedla innowacyjność firmy. Jego zdobycie jest dość trudne, czasochłonne i drogie. Ubieganie się o wzór użytkowy jest mniej wymagające, więc w razie porażki rynkowej, łatwiej jest pogodzić się z poniesionymi wydatkami.
Jednocześnie dziesięć lat wyłączności na starannie wybranych rynkach (np. Niemcy, Australia, Japonia) może stanowić solidny fundament dla dalszych badań i rozwoju, a także wykreowania marki kojarzonej z wdrażaniem innowacyjnych rozwiązań.
***
[1] Szczegółowe informacje o opłatach można znaleźć na stronie internetowej Urzędu Patentowego pod adresem http://uprp.pl/wnoszenie-oplat-za-ochrone-wynalazkow-i-wzorow-uzytkowych/Lead05,538,1733,4,index,pl,text/
[2] Warunki uzyskania ochrony w poszczególnych państwach mogą się różnić, lecz zasadą jest, że są one łagodniejsze w porównaniu z patentem na wynalazek.
[3] Możemy ubiegać się tam o wzór użytkowy, ale także o patent, jeśli dojdziemy do wniosku, że nasze rozwiązanie jednak ma szanse zostać uznane za wynalazek.
Fot.: zdjęcie pochodzi z banku zdjęć Fotolia
