"Duża" nowelizacja prawa autorskiego

W dniu 5 października 2015 r. Prezydent podpisał ustawę o zmianie ustawy po prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o grach hazardowych uchwaloną 11 września 2015 r.* W mediach ta zmiana jest opisywana jako tzw. „duża nowelizacja”, gdyż równolegle dokonywane są inne mniej obszerne zmiany prawa autorskiego. W poniższym artykule przybliżamy zakres zmian wprowadzonych tą nowelizacją – z wyjątkiem kwestii dozwolonego użytku, o którym szerzej przeczytacie za kilka dni. Co zmieni się już wkrótce?

Nowelizacja prawa autorskiego: dzieła osierocone

Dzieła osierocone, czyli, jak zdefiniowano w pracach Unii Europejskiej, utwory, które są nadal objęte prawami autorskimi, ale nie można ustalić, kto tymi prawami dysponuje**. Problem, którym zajął się europejski legislator, dotyczy głównie bibliotek, archiwów i innych instytucji kultury. Dostrzeżono, że chroniąc prawa twórców, krajowe i międzynarodowe akty prawne ograniczają możliwości udostępniania i archiwizowania utworów, co mogłoby się dokonywać na przykład poprzez digitalizację.

Ustawa z 11 września 2015 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o grach hazardowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1693)*** – implementuje m.in. Dyrektywę PE i Rady 2012/28/UE z 25 października 2012 r. (Dz.U.UE L 299 z 27.10.2012, s. 5). Znaczną część Dyrektywy poświęcono na określenie na nowo statusu dzieł osieroconych. Jej celem jest m.in. tworzenie międzynarodowych zdigitalizowanych zasobów utworów, a przez to pobudzenie innowacji i gospodarki opartej na kreatywności.

Po nowelizacji, dozwolone będzie korzystanie z utworów osieroconych przez archiwa, instytucje oświatowe i instytucje kultury w celach takich jak zachowanie, odnawianie i udostępnianie w celach kulturalnych i edukacyjnych.

Możliwe będzie pobieranie opłat, ale tak uzyskane przychody będą musiały być przeznaczone na pokrycie kosztów digitalizacji i procesu udostępniania (wykorzystanie niekomercyjne).

Za utwory osierocone uznawane będą utwory opublikowane drukiem, utwory audiowizualne lub utwory do nich włączone oraz fonogramy, o ile uprawnieni z tych utworów nie zostali ustaleni lub odnalezieni pomimo przeprowadzenia sformalizowanych (tzw. starannych) poszukiwań. Zapis tych poszukiwań, w niektórych przypadkach o zasięgu międzynarodowym, będzie archiwizowany. Przepisy przewidują również oczywiście metody przywracania klasycznej ochrony względem utworów uznanych za osierocone na żądanie uprawnionego (np. autora), który sam się ujawni.

Utwory typu out-of-commerce, czyli niedostępne w obrocie handlowym

W zakresie tzw. utworów out-of-commerce, czyli, jak określa ustawa, utworów niedostępnych w obrocie handlowym, chodzi o dzieła niedostępne na rynku, ale z jakiegoś powodu interesujące dla odbiorców. Mowa jest o książkach, dziennikach, czasopismach i innych utworach opublikowanych drukiem. Dzięki nowym przepisom (art. 35[10]-[12] ustawy o prawie autorskim), instytucje takie jak archiwa, instytucje oświatowe, uczelnie, jednostki naukowe będą mogły tego rodzaju pozycje zwielokrotniać oraz udostępniać przez Internet. Rejestry takich utworów będą jawne.

Przepisy przewidują też procedurę wyłączania przez uprawnionych utworów z przywileju out-of-commerce. Nowej regulacji nie stosuje się do tłumaczeń utworów na język polski. Przepisy przewidują nowe uprawnienia dla organizacji zbiorowego zarządzania (OZZ), wyłanianej (lub wyłanianych) w drodze konkursu raz na 5 lat. Właśnie na podstawie umowy między taką OZZ a instytucjami kultury i oświaty będzie odbywało się udostępnianie utworów niedostępnych w obrocie handlowym. Również do utworów out-of-commerce znajdzie zastosowanie zasada wykorzystania niekomercyjnego.

Nowelizacja prawa autorskiego: public lending right

Termin public lending right pojawia się w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizacyjnej. Transpozycja public lending right do polskiego systemu prawnego znalazła się w art. 28 ust. 4-7 ustawy o prawie autorskim:

Podmioty uprawnione uzyskają prawo do wynagrodzenia związane z wypożyczaniem na zewnątrz przez biblioteki publiczne publikacji drukowanych po polsku.

Podmiotami uprawnionymi do wynagrodzenia będą twórcy, współtwórcy będący autorami utworów fotograficznych lub plastycznych (przykładem takiego utworu jest wydany po polsku komiks), tłumacze sporządzający przekłady na język polski i polscy wydawcy. Uprawnienie nie będzie dotyczyło fonogramów, wideogramów czy e-booków, ani wypożyczeń w bibliotekach w szkołach i uczelniach, jak również w Bibliotece Narodowej.

Zasady określania i wypłaty wynagrodzenia z tytułu public lending right zawarto w art. 35[1]-[2] ustawy o prawie autorskim. Do uruchomienia wypłat wynagrodzenia z tytułu public lending right konieczne będzie złożenie pisemnego oświadczenia (przez twórców, grafików, tłumaczy i wydawców) i przekazanie go OZZ.

Ustawodawca postanowił, że wynagrodzenie z tytułu public lending right będzie ograniczone zarówno kwotą minimalną, jak i maksymalną. Wynagrodzenie nie będzie wypłacane, jeśli w odniesieniu do wszystkich zgłoszonych utworów nie przekroczy 1/200 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w sektorze przedsiębiorstw za ostatni kwartał poprzedniego roku kalendarzowego. Maksymalna kwota takiego wynagrodzenia będzie wynosiła 5-krotność takiego wynagrodzenia w stosunku do wszystkich utworów danego uprawnionego w ciągu roku.

Zgodnie z treścią Dyrektywy 2006/115/WE, państwa członkowskie mają swobodę przy ustalaniu wynagrodzenia biorąc pod uwagę własne cele promocji kultury. Podobnie jak w przypadku utworów out-of-commerce, w realizacji uprawnień z tytułu public lending right pośredniczyć będzie OZZ wyłoniona w drodze konkursu raz na pięć lat. Na cele wypłat wynagrodzenia będzie przeznaczone dofinansowanie. Źródłem dofinansowania na potrzeby realizacji public lending right będzie Fundusz Promocji Kultury, o którym mowa w ustawie o grach hazardowych. Fundusz Promocji Kultury przejmie także fundusze z likwidowanego w związku z nowelizacją z końcem tego roku Funduszu Promocji Twórczości.

Ustawa wejdzie w życie w dniu 20 listopada 2015 r.

***

Przeczytaj także: „Duża” nowelizacja prawa autorskiego – dozwolony użytek

*http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=3449

**Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji. Prawa autorskie w gospodarce opartej na wiedzy, http://eur-lex. europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2009:0532:FIN:PL:PDF, cyt. za: M. Poźniak-Niedzielska, A. Niewęgłowski, Dzieła osierocone – nowe wyzwania dla polskiego prawa autorskiego, Prace z prawa własności intelektualnej, ZNUJ.2013.4.5.

*** http://dziennikustaw.gov.pl/du/2015/1639/1

fot.: unsplash