7 najważniejszych zasad prawa autorskiego (nie tylko) dla twórców

Opublikowano

Koniec kwietnia to ważny czas dla wszystkim miłośników prawa własności intelektualnej. 23 kwietnia obchodzimy Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich ©️, a zaraz po nim, bo już 26 kwietnia obchodzimy Światowy Dzień Własności Intelektualnej. To dobry czas, aby przypomnieć najważniejsze zasady prawa autorskiego i uporządkować wiedzę na temat prawa autorskiego. Zapraszam.

Najważniejsze zasady prawa autorskiego

Aby móc w pełni korzystać z dobrodziejstw prawa autorskiego, warto znać jego najważniejsze zasady. Oto one:

#1 Prawo autorskie chroni efekty pracy twórczej człowieka

Prawo autorskie chroni utwory, czyli przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalone w jakiejkolwiek postaci (np. projekt graficzny, tekst, kod źródłowy, zdjęcie, film).

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Prawo autorskie nie chroni pomysłów, idei, konceptów tylko konkretne przejawy ich realizacji.

Utworami chronionymi przez prawo autorskie mogą być rozmaite dzieła: literackie, plastyczne, fotograficzne, architektoniczne, muzyczne, choreograficzne czy filmowe wyłącznie jednak wtedy, gdy zostały stworzone przez człowieka.

Wytwory generowane przez narzędzia AI nie będą uznane za przedmioty prawa autorskiego, ponieważ narzędzia AI nie są podmiotem praw autorskich (nie mają statusu twórcy).

Zobacz także 👉 Czym jest utwór – przedmiot prawa autorskiego? Czy narzędzia AI tworzą przedmioty praw autorskich?

#2 Prawa autorskie powstają na rzecz twórcy z mocy prawa

Prawa autorskie powstają na rzecz twórcy w sposób automatyczny, bez konieczności dokonywania jakichkolwiek formalności.

Autorem i właścicielem praw autorskich jest osoba, która stworzyła utwór. I to właśnie osobę, która stworzyła utwór nazywamy twórcą – podmiotem praw autorksich.

W przypadku utworów współautorskich współautorów jednego utworu może być kilku.

Zobacz także 👉 Współpraca a utwór współautorski

W przypadku wykonywania pracy twórczej „na zlecenie” należy pamiętać, że zamawiający (najczęściej klient) nie nabywa automatycznie praw autorskich, bo te, jak już wiesz, powstają na rzecz twórcy. Zatem przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji należy wyraźnie uregulować w umowie o przeniesienie autotksich praw majątkowych bądź w umowie licencyjnej.

Jedyną sytuacją w polskim prawie autorskim, gdy do przeniesienia autorskich praw majątkowych nie jest konieczna osobna umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych jest sytuacja, gdy utwór powstaje jako wynik realizacji przez pracownika obowiązków pracowniczych.

Zobacz także 👉 Praca twórcza na etacie a utwór pracowniczy

Może Cię także zainteresować: 

#3 Dualizm praw: podział na autorskie prawa osobiste i majątkowe

Dualizm praw autorskich to jedna z charakterystycznych cech polskiego prawa autorskiego. Zgodnie z polskim prawem autorskich z chwilą ustalenia utwory na rzecz twórcy – podmiotu praw – powstają dwa rodzaje praw autorskich:

A: Autorskie prawa osobiste – prawa nieograniczone w czasie, niezbywalne, chroniące „więź twórcy z utworem”, obejmujące m.in. prawo twórcy do oznaczenia utworu imieniem i nazwiskiem twórcy;

Zobacz także 👉 Autorskie prawa osobiste – o więzi twórcy z utworem

B: Autorskie prawa majątkowe – to te prawa, które są przedmiotem obrotu gospodarczego (i to właśnie dzięki istnieniu tych praw twórca ma prawo zarabiać na swojej twórczości i decydować o sposobie jego komercyjnego wykorzystania); prawa ograniczone w czasie, zbywalne.

Warto pamiętać o majątkowych charakterze autorskich praw majątkowych, o którym przeczytasz również w zasadzie #6.

Zobacz także 👉 „Wycena praw autorskich. Jak wyceniać swoją pracę twórczą?” – nagranie webinaru

#4 Autorskie prawa majątkowe – prawa ograniczone w czasie

Ochrona prawnoautorska nie trwa „wiecznie”. Autorskie prawa majątkowe to prawa ograniczone w czasie, które trwają od momentu powstania utworu, przez cały okres życia twórcy i wygasają 70 lat po jego śmierci (ew. ostatniego ze współtwórców).

Po tym czasie utwór trafia do domeny publicznej i może być swobodnie używany (np. dzieła Vincenta Van Gogha czy Adama Mickiewicza, które są już w domenie publicznej i można z nich swobodnie korzystać – również w celach komercyjnych).

Zobacz także 👉 Domena publiczna – jedyna taka baza bezpłatnych zasobów

#5 Skuteczne przeniesienie praw przy zachowaniu formy pisemnej

Ustawodawca – mając na względzie dobro twórcy – postanowił „utrudnić” sposoby „pozbycia się” przez twórcę autorskich praw majątkowych.

Dlatego – o  ile udzielenie licencji niewyłącznej przyjąć mieć dowolną formę (udzielenie licencji niewyłącznej może mieć formę nawet ustną) –  o tyle już udzielenie licencji wyłącznej bądź przeniesienie autorskich praw majątkowych musi – dla swej skuteczności –  mieć formę umowy w formie pisemnej (tak, mówimy o klasycznej, papierowej umowie podpisanej własnoręcznie przez osobie strony, ew. podpisanej podpisem kwalifikowanym).

Zobacz także:

Wzór umowy o dzieło z przeniesieniem praw autorskich

Potrzebujesz bezpiecznego i sprawdzonego wzoru umowy o dzieło z przeniesieniem autorskich praw majątkowych lub z udzieleniem licencji? Zajrzyj do 👉  sklepu ze wzorami umów i sprawdź popularny wzór umowy o dzieło. Działaj bezpiecznie i świadomie.

Wzór umowy o świadczenie usług dla freelancera

Potrzebujesz bezpiecznego i sprawdzonego wzoru umowy o świadczenie usług z opcjonalnym przeniesieniem autorskich praw majątkowych lub z udzieleniem licencji? Tutaj znajdziesz sprawdzony przez naszych klientów 👉 wzór umowy o świadczenie usług.

#6 Odpłatność jako zasada udzielenia licencji lub przeniesienia praw

Art. 43 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych statuujący zasadę odpłatności na rzecz twórcy z tytuły korzystania z praw autorskich do jego utworu to jeden z tych przepisów ustawy, który ma fundamentalne znaczenie dla każdego twórcy.

Zgodnie z treścią art. 43 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeżeli z umowy (ustaleń pomiędzy twórcą a jego klientem) nie wynika, że przeniesienie przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia:

art. 43 ust. 1 pr. aut.: Jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.

To ważny przepis ustawy, w którym ustawodawca podkreśla, że zasadą jest odpłatność dyspozycji prawami autorskimi. Jeżeli natomiast zamiarem stron jest przeniesienie praw autorskich lub udzielenie licencji nieodpłatnie, musi być to wyraźnie wskazane w umowie (nie odwrotnie).

Należność wynagrodzenia za korzystanie z praw autorskich (niezależnie od wynagrodzenia za stworzenie utworu) potwierdził już Sąd Najwyższy w wyroku z 11 maja 1971 r. (sygn. akt I CR 91/71):

Zobacz także 👉 Wynagrodzenie za przeniesienie praw autorskich – o czym warto wiedzieć?

#7 Tworzenie utworów inspirowanych dozwolone przez prawo

Tworzenie utworów inspirowanych jest dozwolone przez prawo autorskie i nie stanowi naruszenia praw osób trzecich. Aby jednak stworzyć utwór inspirowany w sposób bezpieczny warto wiedzieć:

  • czym jest utwór inspirowany oraz
  • czym utwór inspirowany różni się od utworu zależnego

(zwanego również opracowaniem cudzego utworu), którego rozpowszechnianie wymaga już zgody twórcy utworu pierwotnego.

Utwór inspirowany to utwór, który powstał w wyniku inspiracji innym dziełem lub innymi dziełami ALE – co istotne – inspiracja innym utworem stanowiła dla twórcy jedynie bodziec, pewien rodzaj natchnienia, impulsu do realizacji własnego, niezależnego przedmiotu prawa autorskiego – utworu inspirowanego – mającego własne elementy twórcze.

Utwór inspirowany – w przeciwieństwie do opracowania cudzego utworu (utworu zależnego) – nie zawiera elementów twórczych utworu pierwotnego, a więc utworu, który stanowił bodziec, inspirację dla powstania nowego utworu, utworu inspirowanego. Elementy twórcze to te elementy utworu, które są chronione przez prawo autorskie i stanowią o tym, że mamy do czynienia z przedmiotem prawa autorskiego.

Elementami nietwórczymi, a zatem tymi, które nie są chronione przez prawo autorskie, są np. elementy określonego stylu – stylu, rozumianego jako zbiór określonych zasad.

Zobacz także 👉 Czy styl jest chroniony przez prawo autorskie?

Wartą przypomnienia definicję utworu inspirowanego przedstawił Sąd Najwyższy już w wyroku z 1972 roku. Warto o niej pamiętać, gdy zastanawiasz się, czy Twój utwór jest (jeszcze) utworem inspirowanym czy (już) opracowaniem – utworem zależnym, który może naruszać prawa innego twórcy.

(…) utwór można określić jako inspirowany w momencie, gdy po twórczym przetworzeniu elementów dzieła pierwotnego, o charakterze utworu inspirowanego decydują jego własne, indywidualne elementy [wyrok SN z 23 czerwca 1972 r., I CR 104/72]

W sytuacji, gdy trudno Ci samodzielne ocenić, czy utwór narusza, bądź nie, prawa innego twórcy, warto skorzystać z pomocy. Pamiętaj o możliwości porozmawiania ze mną podczas konsultacji prawnych online. Zapraszam <3

___

Prawo autorskie dba o dobro twórców. Warto znać jego zasady i świadomie z nich korzystać. Trzymam za Ciebie mocno kciuki <3

ilustracja okładkowa:  Mohamed Hassan on Unsplash

E-book: #TOP 7 najczęściej popełnianych błędów prawnych

Bezpłatny e-book dla twórców: #TOP 7 najczęściej popełnianych błędów prawnych przez twórców w branży kreatywnej to ważna pomoc dla każdego twórcy, który chce działać bezpiecznie na rynku kreatywnym oraz w pełni wykorzystać potencjał własności intelektualnej.

Poznaj najczęściej spotykane błędy twórców działających na co dzień w branży kreatywnej i dowiedz się, jak ich uniknąć.

👉 Pobierz bezpłatny e-book #TOP 7 najczęściej popełnianych błędów prawnych przez twórców w branży kreatywnej

 

Czy wiesz, że Lookreatywni to nie tylko baza wiedzy?

Jesteśmy zaufanym partnerem, który nie tylko doradza i zabezpiecza klienta pod względem prawnym, ale również wspiera go biznesowo.

Podobne artykuły

e-konsultacje