Czym jest roszczenie z tytułu naruszenia praw autorskich?

Dochodzenie swoich praw na drodze sądowej kosztuje, zajmuje trochę czasu i może bardzo naruszyć relacje z drugą stroną sporu. Zanim zdecydujemy się na wystosowanie „ostatecznego przedsądowego wezwania do zapłaty” i złożenie pozwu warto zastanowić się, czy mamy roszczenie. Wszystko, co następuje potem, zwykle jest zależne od tej wstępnej analizy. Poniższy tekst nie omawia oczywiście tego skomplikowanego tematu w sposób wyczerpujący, a jedynie sygnalizuje najważniejsze obszary, o których warto pamiętać.

Roszczenie z tytułu naruszenia praw autorskich – definicja

Nie istnieje legalna (wynikająca z kodeksu lub innej ustawy) definicja roszczenia. Jedną z propozycji pojawiających się z orzecznictwie sądowym jest, że roszczenie to „twierdzenie uprawnionego o przysługującym mu i podlegającym ochronie interesie wynikającym z prawa materialnego”. Najlepiej rozbić taką definicję na czynniki pierwsze.

Roszczenie z tytułu naruszenia praw autorskich – prawo materialne

Po pierwsze, prawo materialne, z którego miałby wynikać interes, to najprościej ta część prawa, która nie reguluje sfery postępowania przed sądem czy organem administracji. Tak więc przepisy wymagające od nas złożenia pozwu z odpisem dla drugiej strony czy nakazujące stanie podczas ogłaszania wyroku to przepisy procesowe, natomiast przepisy takie jak „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia” są prawem materialnym.

Oczywiście, znaczenie przepisów prawa materialnego nie będzie nigdy oczywiste. W przypadku prawa autorskiego można sięgnąć do artykułu 17 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Jednak na tym sprawa się nie kończy. Czy druga strona rzeczywiście narusza nasze prawo wyłączne? Może druga strona sporu jest współautorem utworu? Może korzysta z dozwolonego użytku? Może w wyniku doszło do „nieformalnego” zawarcia umowy licencji niewyłącznej, dla której nie jest wymagana forma pisemna? Może kierujemy roszczenie przeciwko niewłaściwej osobie? Czy naruszenie praw autorskich spowodowało szkodę? Jaka jest jej wysokość? Prawo materialne służy zatem do stwierdzenia, czy naruszono chroniony interes i jakie uprawnienia z tego dla nas wynikają.

Przykładowo, w pewnej sprawie redakcja jednego czasopisma zrobiła sportowcowi zdjęcie, aby zilustrować i zareklamować galę mieszanych sztuk walki. Sportowiec otrzymał zdjęcie w formie elektronicznej i przekazał je redakcji kolejnego czasopisma, które również chciało zareklamować galę sztuk walki. Autor zdjęcia doszedł do wniosku, że przez publikację zdjęcia w drugim czasopiśmie doszło do naruszenia praw autorskich. Jednak sąd pierwszej instancji nie zgodził się z tym, że doszło do naruszenia, gdyż redakcja drugiego czasopisma nie korzystała ze zdjęcia udostępnionego przez pierwszą na jej stronie internetowej, ale ze zdjęcia otrzymanego od osoby portretowanej [1].

Sąd drugiej instancji natomiast stwierdził, że choć do naruszenia doszło, to nie udowodniono szkody, w szczególności jej wysokości. Przegrywając sprawę, powód musiał ponieść nie tylko koszty opłaty od pozwu (5% roszczenia), której nie odzyskał, ale także ponieść koszty poniesione przez drugą stronę (takie jak opłata od apelacji czy koszty zastępstwa procesowego).

Roszczenie z tytułu naruszenia praw autorskich – podlegające ochronie

W definicji przytoczonej na początku pojawia się sformułowanie „podlegające ochronie”. Jednym z najważniejszych związanych z tym problemów jest przedawnienie. Jeżeli bowiem zwlekamy z uzyskaniem ochrony naszych uprawnień, roszczenia te mogą nie uzyskać skutecznej ochrony.

W sporze przed sądem druga strona sporu może powołać się na tzw. zarzut przedawnienia. Jeśli zarzut jest zasadny, w części lub całości, powództwo zostanie w odpowiedniej części oddalone. Przedawnienie nie powoduje, zatem, że uprawnienie przestaje istnieć, ani nie jest badane przez sąd z urzędu – sąd nie może oddalić powództwa w związku z przedawnieniem, jeśli strona uprawniona do powołania się na przedawnienie tego nie zrobi.

Jak przedawniają się roszczenia z tytułu naruszenia praw autorskich? Sądy wypowiadały się na ten temat wielokrotnie [2]. Obecnie raczej nie ulega wątpliwości, że roszczenia te przedawniają się według zasad ogólnych dotyczących roszczeń jako takich i roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonym czynem niedozwolonym. Artykuł 118 kodeksu cywilnego:

Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata.

Artykuł 4421 § 1 kodeksu cywilnego:

Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Wobec tego, w wielu sytuacjach (jeśli nie w większości), termin przedawnienia roszczeń z tytułu naruszenia praw autorskich będzie wynosił zaledwie trzy lata od momentu, w którym uprawniony wiedział, że określona osoba naruszyła jego prawa.

To dość krótki okres, biorąc pod uwagę, że wniesienie pozwu jest czynnością dość skomplikowaną, wymagającą przedstawienia wszystkich posiadanych dowodów, przemyślenia, jakie fakty należy opisać sądowi, jakie mają znaczenie prawne i jakie, poza dokumentami, złożyć wnioski dowodowe (z zeznań świadków, z opinii biegłych itd.). Stąd też częstą praktyką przez lata było złożenie w miejsce pozwu tzw. zawezwania do próby ugodowej, które zgodnie z orzecznictwem przerywa bieg terminu przedawnienia. Dochodzi wówczas do „wyzerowania” terminu przedawnienia – zaczyna on biec od początku.

Trzeba jednak pamiętać, że już na tym etapie trzeba dokładnie wiedzieć, jakie roszczenie przysługuje i względem kogo – jeśli zawezwanie skieruje się przeciwko niewłaściwej osobie lub opisze się niewłaściwie dochodzone roszczenie, może ono się przedawnić bez względu na podjętą próbę ugodową.

***

Zobacz także: Naruszenie praw autorskich. Co możesz zrobić, gdy ktoś bezprawnie wykorzystuje Twoją własność?

[1] http://www.prawoautorskie.gov.pl/media/download_gallery/I_ACa_1407_11.pdf.

[2] m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 2011 roku, sygnatura akt I CSK 633/10.

zdjęcie autorstwa Feng Yu pochodzi z banku zdjęć Fotolia