Jak ubiegać się o wynagrodzenie z tytułu public lending right?
Public lending right to tzw. prawo twórców i wydawców do otrzymania wynagrodzenie z tytułu użyczania książek przez biblioteki publiczne. Wypłaty zostaną dokonane na rzecz tych osób, które do 31 sierpnia br. złożą oświadczenie o woli otrzymania takiego wynagrodzenia. To już drugi rok, kiedy część autorów i wydawców może skorzystać z tej regulacji. Po raz pierwszy wypłaty z tytułu wynagrodzenia za użyczenie książek przez biblioteki publiczne Stowarzyszenie Autorów i Wydawców Copyright Polska dokonało w roku 2016 r., kiedy to po raz pierwszy zastosowanie znalazły przepisy wprowadzone tzw. dużą nowelizacją prawa autorskiego z dnia 11.09.2015 r.
Jeżeli zastanawiasz się, czy Ty także możesz otrzymać to wynagrodzenie lub nie jesteś pewien, jakich formalności należy dokonać, aby je uzyskać – ten tekst jest dla Ciebie.
Co to jest public lending right?
Public lending right to prawo przysługujące autorom i wydawcom do otrzymania wynagrodzenia z tytułu wypożyczania książek przez biblioteki publiczne, które odbywa się bez konieczności uiszczania jakichkolwiek opłat na rzecz ich twórców (tzw. dozwolony użytek przysługujący bibliotekom). Z punktu widzenia autora jest to sytuacja niekorzystna, widoczna przede wszystkim w sferze jego praw majątkowych. Osoby zainteresowane pewną publikacją książkową mogą bowiem wypożyczyć ją za darmo, co stanowi atrakcyjną alternatywę w stosunku do konieczności zakupu książki w księgarni stacjonarnej lub internetowej. Z tego właśnie powodu uznano, że istnieje konieczność wprowadzenia regulacji gwarantującej pewnym grupom prawa do otrzymania wynagrodzenia, mającego w zasadzie charakter rekompensaty[1].
Kto może ubiegać się o wypłatę wynagrodzenia?
W ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych określono wprost grupę osób, które mogą ubiegać się o wypłatę wynagrodzenia. Zgodnie z art. 28 ust. 5 ww. ustawy w grupie tej znajduje się:
- twórca książki, która powstała w języku polskim, a następnie w tym języku została opublikowana,
- tłumacz książki, który przełożył książkę z języka obcego na język polski i która to książka została następnie w języku polskim wydana,
- autor utworu plastycznego lub fotograficznego, który stanowi wkład w książkę powstałą w języku polskim i w takim języku wydaną,
- wydawca książki wydanej w języku polskim.
Do otrzymania wynagrodzenia uprawnieni będą zatem twórcy utworów powstałych i opublikowanych w języku polskim, tłumacze na język polski, twórcy utworów plastycznych lub fotograficznych oraz wydawcy. Jakiekolwiek inne utwory słowne powstałe w języku obcym nie będą uwzględniane przy określeniu wynagrodzenia. Ponadto podkreślenia wymaga fakt, iż rekompensata dotyczy wyłącznie papierowego wydania książek, dlatego e-booki i audiobooki nie są brane w ogóle pod uwagę.
Ważne jest także ustalenie, jak istotny wkład w powstanie utworu słownego w języku polskim ma twórczość ilustratora lub fotografa. Nie każdemu z nich będzie przysługiwało wynagrodzenie. Przyjmuje się bowiem, że utwory plastyczne powinny zostać stworzone specjalnie do danego utworu i stanowić jego ważną część. Istotne zatem będzie to, czy ilustracje lub fotografie mają takie samo lub podobne znaczenie dla utworu jako całości, jak sam tekst.
Przykładem takiego gatunku twórczości literackiej może być komiks lub literatura dla dzieci, którą bez szaty graficznej trudno sobie wyobrazić. Warunku takiego nie spełnia natomiast sam projekt graficzny okładki książki, ponieważ okładka nie jest uznawana za istotną i integralną cześć utworu słownego (zgodnie z definicją UNESCO, książką jest nieperiodycznie drukowane dzieło, o objętości co najmniej 49 stron, z wykluczeniem okładki, opublikowane w kraju i udostępnione publiczności[2]). Z tego względu twórcy samej okładki książki nie będą uwzględniani przy wypłacie wynagrodzeń.
O wynagrodzenie mogą ubiegać się także spadkobiercy oraz inni następcy prawni podmiotów wskazanych powyżej.
Jak długo mogę ubiegać się o wypłatę wynagrodzenia za użyczenie biblioteczne?
Odpowiedź na to pytanie będzie uzależniona od tego, do jakiej grupy uprawnionych się odniesiemy. Pierwszą grupę stanowią autorzy (twórcy tekstu w języku polskim, w tym twórcy przekładów, fotografii oraz ilustracji), drugą natomiast wydawcy, spadkobiercy i inni następcy prawni. W tym miejscu podkreślenia wymaga także fakt, iż możliwość ubiegania się o wynagrodzenie jest przejawem autorskich praw majątkowych do utworu, czyli tych praw, które w zasadzie dotyczą możliwości czerpania ekonomicznych korzyści z danego utworu.
Twórcy
Autorzy mogą składać oświadczenie o woli otrzymania wynagrodzenia za użyczenie biblioteczne przez całe swoje życie. Prawa tego nie mogą oni zbyć na rzecz innych osób lub podmiotów. Nikt tego prawa nie może też im „zabrać”. W tym przypadku bez znaczenia pozostaje zatem fakt, czy autor przeniósł swoje autorskie prawa majątkowe do utworu na osobę trzecią.
Przykład: Pan Stefan stworzył tekst do książki, która została wydana w języku polskim. Na podstawie umowy przeniósł autorskie prawa majątkowe do tego utworu na wydawcę. W takim przypadku możliwość złożenia oświadczenia o woli otrzymania wynagrodzenia ma zarówno Pan Stefan, jak i wydawca.
Prawo ubiegania się o rekompensatę za użyczenie biblioteczne przysługuje zatem autorowi niezależnie od treści zawartej umowy z wydawcą. To, że autor przeniósł swoje prawa majątkowe do utworu na wydawcę jest więc nieistotne. Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku udzielenia przez autora upoważnienia do korzystania z utworu (licencji). W rezultacie także i ta okoliczność nie ogranicza praw autora do złożenia oświadczenia o woli otrzymania wynagrodzenia. Z perspektywy twórcy istotne jest także to, że prawo do otrzymania rekompensaty nie podlega egzekucji. Nie dotyczy to jednak wierzytelności wymagalnych. Takiego ograniczenia ustawa nie zapewniła natomiast wydawcom.
Wydawcy, spadkobiercy i inni następcy prawni
Wydawcy, spadkobiercy i inni następcy prawni to grupa podmiotów, która nabyła autorskie prawa majątkowe do utworu w wyniku pewnej czynności prawnej, np. w wyniku zawarcia umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych albo na podstawie testamentu. Uprawnienie tych osób do składania oświadczenia o woli otrzymania wynagrodzenia za użyczenie biblioteczne jest – w przeciwieństwie do twórców – ograniczone w czasie. Ograniczenie to wynika z czasu trwania ochrony majątkowych praw autorskich, które co do zasady trwa jeszcze 70 lat po śmierci twórcy.
Ponadto wydawcy powinni pamiętać o tym, że w przypadku przysługujących im tzw. praw pokrewnych do pierwszych wydań, wydań naukowych i krytycznych ochrona majątkowych praw autorskich będzie trwała znacznie krócej, tj. 25 lat od daty pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia utworu. Po upływie ww. czasu, autorskie prawa majątkowe wygasają, a utwór staje się częścią domeny publicznej. Z tego powodu z dniem wygaśnięcia ochrony majątkowych praw autorskich przestaje także przysługiwać prawo do otrzymania wynagrodzenia za użyczenie biblioteczne.
Przykład: Do 31 sierpnia 2017, podmioty lub osoby, które nie są twórcami ale posiadają autorskie prawa majątkowe do utworu, który jest wypożyczany w bibliotece publicznej mogą składać oświadczenie o woli otrzymania wynagrodzenia, jeżeli autorskie prawa majątkowe do tego utworu nie wygasły w roku 2016 lub wcześniej.
Ponadto, jak zostało to już wspomniane, w stosunku do prawa do otrzymania wynagrodzenia przysługującego wydawcom może być prowadzona egzekucja. Prawa te mogą oni także zbyć. W przypadku tej grupy podmiotów ustawodawca nie znalazł bowiem uzasadnienia do wprowadzenia takiej ochrony, jaką przewidział w przypadku twórców. Z tego względu, iż wydawcy co do zasady są przedsiębiorcami, często prowadzącymi działalność gospodarczą w formie spółek kapitałowych uznano, iż rozwiązanie to byłoby ochroną zbyt daleko idącą. W szczególności godziłoby to w prawa wierzycieli, próbujących dochodzić swoich należności.
W tym miejscu zwrócę uwagę na bardzo istotną, praktyczną kwestię, która nie została wprost uregulowana w przepisach prawa[3]. Zagadnienie, które chce tu poruszyć dotyczy odpowiedzi na pytanie:
czy oświadczenie o woli otrzymania wynagrodzenie za użyczenie biblioteczne mogą składać także ci wydawcy, którzy wydali książkę na podstawie licencji (wyłącznej lub niewyłącznej) czy też są takiego prawa pozbawieni.
Moim zdaniem, taki stan faktyczny nie ogranicza możliwości skorzystania z przepisów regulujących tzw. public lending rights, jednak z pewnym zastrzeżeniem. Zgłaszając w oświadczeniu publikacje książkowe wydane na podstawie licencji należy pamiętać, że w przypadku wygaśnięcia upoważnienia do korzystania z tych utworów, złożone oświadczenie należy wycofać lub skorygować, przesyłając odpowiednią informację organizacji zajmującej się wypłatą wynagrodzeń. Wraz z wygaśnięciem licencji, wydawcom przestaje przysługiwać prawo do czerpania korzyści finansowych z autorskich praw majątkowych.
Współtwórstwo a oświadczenie o woli otrzymania wynagrodzenia
Osoby lub podmioty mogące ubiegać się o rekompensatę, przy wypełnianiu swojego oświadczenia, będą musiały podać informację o tym, jaki jest ich procentowy udział w publikacji książkowej, którą zgłaszają. W przypadku jednego twórcy określenie udziału nie sprawia żadnego problemu – wynosi on 100 %. Inaczej sytuacja będzie się przedstawiać, gdy książka jest utworem współautorskim, czyli wynikiem pracy więcej niż jednego twórcy, np. ilustratora i pisarza. Jak wówczas prawidłowo podać wielkość udziału i skąd wziąć taką informację?
W odpowiedzi na to pytanie może pomóc umowa zawarta z wydawcą lub pozostałymi współtwórcami, o ile wielkość takich udziałów umowa określa. W większości przypadków umowa nie będzie jednak wskazywała takich proporcji. W takiej sytuacji można powołać się na domniemanie z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, że wielkości udziałów w utworze współautorskim są równe. Współtwórcy mogą też odrębnie ocenić wielkość swoich udziałów i np. uznać że jeden z autorów miał większy wkład w powstanie dzieła niż pozostali twórcy. Powinni jednak dokonać tego w oparciu o swoje umowy zawarte z wydawcą.
Udział w publikacji a oświadczenie o woli otrzymania wynagrodzenia
Część autorów zwraca się także do samego wydawcy z prośbą o wydanie oświadczenia o wielkości przysługującego mu udziału w danej publikacji książkowej. Należy także pamiętać, że w przypadku współautorstwa, twórca zgłaszając swoje oświadczenie powinien dołączyć do niego kopię umowy, na podstawie której dokonano obliczeń wielkości przysługujących mu udziałów. Spadkobiercy z kolei powinni do oświadczenia dołączyć dokument potwierdzający przejście autorskich praw majątkowych do utworu wyrażonego słowem w drodze dziedziczenia. Przykładem takiego dokumentu jest prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Wymóg podania wielkości udziału ma wpływ na to, jak wynagrodzenie przysługujące za daną publikację zostanie podzielone. Jeżeli twórcą publikacji jest więcej niż jedna osoba, to wynagrodzenie za użyczenie biblioteczne tej książki zostanie podzielone pomiędzy wszystkie te osoby wprost proporcjonalnie do wielkości posiadanych udziałów.
Skąd pochodzi dodatkowe wynagrodzenie? Jak się je oblicza?
Wynagrodzenie za użyczenie biblioteczne wypłacane jest ze środków Funduszu Promocji Kultury. Kwota ta wynosi 5 % wartości zakupów, jakie dokonały biblioteki publiczne w poprzednim roku kalendarzowym. Po odliczeniu kosztów związanych z procedurą wypłaty wynagrodzeń ustalana jest kwota do podziału[4]. Podział następuje w ten sposób, że:
- 75 % tej kwoty wypłacane jest autorom polskiego tekstu, tłumaczom na język polski, ilustratorom i fotografom,
- a 25 % tej kwoty wypłacane jest wydawcom.
Kwota przeznaczona do podziału może być zatem każdego roku inna. Wszystko zależy od tego, jaką kwotę biblioteki publiczne przeznaczą na zakup książek. Im ta kwota będzie większa, tym więcej środków będzie przeznaczonych do podziału.
Od czego zależy wysokość wynagrodzenia?
Wielkość wynagrodzenia danego twórcy, wyliczona z kwoty do podziału będzie z kolei uzależniona od dwóch czynników:
- ilości książek, którą twórca współtworzył, a także od
- intensywności ich wypożyczeń z bibliotek publicznych.
Popularność książki będzie zatem miała bardzo duży wpływ na wysokość wynagrodzenia. Z tego też względu warto w oświadczeniu o woli otrzymania wynagrodzenia podać wszystkie albo większość publikacji książkowych swojego autorstwa. Im więcej i częściej książek danego autora było wypożyczanych, tym większe prawdopodobieństwo na uzyskania swojego wynagrodzenia.
W ustawie określono też, że wynagrodzenie na rzecz danego twórcy będzie wypłacone, jeżeli kwota przypadająca na tego autora czy wydawcę będzie wynosiła co najmniej ok. 22,02 zł.[5] Ustawa określa też maksymalną wysokość wynagrodzenia, jaką zgłaszający oświadczenie mogą otrzymać tytułem rekompensaty – jest to kwota wynosząca ok. 22.021,00 zł [6].
Kiedy i w jaki sposób zgłosić się po wynagrodzenie?
Aby twórczość danego autora lub wydawcy została uwzględniona w wypłacie wynagrodzenia należy złożyć oświadczenie o woli otrzymania wynagrodzenia za użyczenie biblioteczne. Oświadczenie należy złożyć w terminie do 31 sierpnia br.
W podziale wynagrodzenia za dany rok wezmą udział tylko te osoby, które dotrzymają wskazanego, wynikającego z ustawy terminu. Ważne jest jednak to, że oświadczenia zgłoszone w roku poprzednim brane są pod uwagę także w latach kolejnych, chyba że zostaną wycofane. Wycofanie oświadczenia będzie bowiem oznaczało rezygnację z chęci otrzymania wynagrodzenia za użyczenie biblioteczne. Oświadczenia można także aktualizować o kolejne tytuły.
Aby złożyć oświadczenie należy zarejestrować się za pośrednictwem platformy udostępnionej na stronie Stowarzyszenia Autorów i Wydawców Copyright Polska. Po zalogowaniu się na platformie, będzie można uzupełnić internetowe oświadczenie o listę publikacji książkowych. Należy podać wszystkie wymagane informacje, w tym. m.in. numer ISBN, tytuł książki, jej autora, rok wydania i nazwę wydawcy. Bardzo ważne jest także to, że internetowe oświadczenie musi zostać ostatecznie wydrukowane, własnoręcznie podpisane i wysłane na adres SAiW COPYRIGHT POLSKA, UL. Nowogrodzka 62B/8, 02-002 Warszawa. O zachowaniu terminu decyduje data stempla pocztowego.
Public lending right – podsumowanie
Jeżeli jesteś Twórcą lub Wydawcą, zgłoś swoje oświadczenie o woli otrzymana wynagrodzenia! Masz czas tylko do 31 sierpnia br. To prawo, które przysługuje Ci na podstawie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wykorzystaj je.
***
Zobacz także:
Poradnik prawo dla autorów: Autor kontra Wydawca
Czym zajmuje się Stowarzyszenie Copyright Polska?
[1] Na kompensacyjny charakter wynagrodzenia wskazał m.in. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie, w sprawie o sygn. akt.: I SA/Kr 311/17, lex nr 2332907, który w uzasadnieniu swojego wyroku podniósł, iż zagadnienie to został już poruszone w wyroku Trybunału w sprawie C-271-10 VEWA z dnia 30.06.2011 r. W wyroku tym wskazano bowiem, że „rekompensata ma na celu odpowiednie wynagrodzenie twórcom korzystania bez ich zgody z ich chronionych utworów, tak że rekompensatę tę należy uważać za wyrównanie szkody poniesionej przez twórcę wynikającej z czynności zwielokrotniania (zob. podobnie wyrok z dnia 21 października 2010 r. w sprawie C‑467/08 Padawan, Zb. Orz. s. I‑10055, pkt 39, 40).”
[2] [W:] Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o grach hazardowych, str. 29.
[3] Możliwość złożenia oświadczenia o woli otrzymania wynagrodzenia za użyczenie biblioteczne w przypadku wydawców, którzy wydali publikacje książkowe na podstawie licencji (wyłącznej lub niewyłącznej) nie została uregulowana wprost w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych ani w rozporządzeniu MKiDN z dnia 02.11.2015 r. w sprawie procedury podziału i wypłaty wynagrodzenia za użyczanie oraz wyznaczenia w drodze konkursu organizacji zbiorowego zarządzania uprawnionej do podziału i wypłaty tego wynagrodzenia.
[4] Zgodnie z art. 351 ust. 10 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wysokość uzasadnionych i udokumentowanych kosztów nie może przekraczać 10 % kwoty dofinansowania ze środków Funduszu Promocji Kultury.
[5] Zgodnie z art. 352 ust. 7 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, minimalna kwota wynagrodzenia, od której wypłacane jest wynagrodzenie liczone jest jako jedna dwusetna przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku, za ostatni kwartał poprzedniego roku kalendarzowego, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
[6] Zgodnie z art. 352 ust. 6 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, maksymalna kwota wynagrodzenia, jaką może otrzymać twórca lub wydawca liczona jest jako pięciokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku, za ostatni kwartał poprzedniego roku kalendarzowego, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
fot.: zdjęcia autorstwa karandaev pochodzi z banku zdjęć Fotolia